Thị trường chứng quyền trên thế giới - kinh nghiệm dành cho thị trường Việt Nam

Thị trường chứng quyền trên thế giới

Nhìn chung, chứng quyền cho phép người nắm giữ có quyền (nhưng không phải là nghĩa vụ) mua hoặc bán một tài sản cơ sở với giá được định trước (gọi là giá thực hiện) tại hoặc trước ngày đáo hạn. Chứng quyền có một số nét tương đồng như quyền chọn (option) nhưng cũng mang một số điểm khác biệt. Đầu tiên, chứng quyền không có khả năng gây ra các khoản lỗ vượt quá số tiền bỏ ra ban đầu của nhà đầu tư. Ngoài ra, chứng quyền thường được giao dịch phổ biến trên thị trường giao dịch (cash market) cùng với các sản phẩm khác như cổ phiếu, chứng chỉ quỹ. Khác với quyền chọn được giao dịch trên thị trường phái sinh với đối tác thanh toán bù trừ trung tâm, khoản lỗ tối đa mà nhà đầu tư quyền chọn có thể vượt quá khoản vốn ban đầu.

Tài sản cơ sở của chứng quyền cũng rất đa dạng, bao gồm: cổ phiếu trong và ngoài nước, chỉ số chứng khoán, rổ chứng khoán, ETF, chứng chỉ quỹ lưu ký, ngoại tệ, hàng hóa và tài sản khác. Tiêu chuẩn đối với tài sản cơ sở (về tính thanh khoản, giá trị vốn hóa, các chỉ tiêu tài chính cơ bản,…) thường được cơ quan quản lý quy định cụ thể. Đối với một số thị trường, cơ quan quản lý đặt hạn mức đối với tài sản cơ sở dùng để phát hành chứng quyền nhằm kiểm soát rủi ro đối với thị trường giao ngay. Ví dụ, tại thị trường Đài Loan, tổng số cổ phiếu làm tài sản cơ sở cho tất cả chứng quyền được niêm yết không được vượt quá 22% số cổ phiếu tự do chuyển nhượng.  

Tính đến năm 2018, theo số liệu thống kê của Liên đoàn các Sở GDCK thế giới (WFE), số lượng chứng quyền phát hành và niêm yết trên các Sở Giao dịch Chứng khoán trên thế giới đạt gần 2,3 triệu chứng quyền, tương đương với giá trị giao dịch đạt gần 937 tỷ USD. Với những ưu điểm nêu trên, thị trường chứng quyền đã phát triển mạnh mẽ ở cả thị trường châu Á và châu Âu, với giá trị giao dịch chứng quyền tại các khu vực này cao rõ rệt hơn so với châu Mỹ. Ngoài ra, tại thị trường khác như châu Mỹ cũng đã cho thấy sự phát triển của sản phầm chứng quyền, với 32% tăng trưởng về giá trị giao dịch trong năm 2018. 

Đáng chú ý, khu vực Châu Á – Thái Bình Dương tuy chỉ chiếm gần 2% số lượng chứng quyền phát hành trên thế giới nhưng giá trị giao dịch đạt lên đến 87% tổng doanh số giao dịch chứng quyền toàn cầu. Nhiều Sở GDCK tại khu vực Châu Á – Thái Bình Dương cũng đứng trong top 10 Sở GDCK có doanh số giao dịch chứng quyền lớn nhất trên thế giới, ví dụ như Sở GDCK Hồng Kông, Thái Lan, Hàn Quốc, Đài Loan,… Đặc biệt, Sở GDCK Hồng Kong trong nhiều năm qua vẫn luôn đứng đầu về giá trị giao dịch chứng quyền. Năm 2018, GTGD chứng quyền của Sở GDCK Hồng Kông đạt 728.289,95 triệu USD, chiếm 76% tổng GTGD chứng quyền toàn cầu. Các thị trường chứng quyền tại Châu Á khác cũng có nhiều hoạt động ấn tượng như Thái Lan, Hàn Quốc, Đài Loan,.... Ngoài ra, trong năm qua, tuy chỉ đứng thứ 11 trong danh sách các thị trường có doanh số giao dịch chứng quyền lớn nhất thế giới, thị trường Malaysia đã có sự tăng trưởng vượt bậc với gần 300% tăng trưởng.

Kinh nghiệm dành cho thị trường chứng quyền có bảo đảm sắp ra mắt tại Việt Nam

Sản phẩm chứng quyền là một sản phẩm có tốc độ phát triển mạnh mẽ, thu hút được sự quan tâm của nhiều nhà đầu tư và là một trong những sản phẩm chủ lực của một số thị trường chứng khoán như Đài Loan, Hồng Kông,… Với đặc điểm là tỷ lệ đòn bẩy cao hơn giao dịch ký quỹ, chứng quyền thu hút được nhiều nhà đầu tư cá nhân mà không làm gia tăng rủi ro mất thanh toán từ khối nhà đầu tư cá nhân. Hơn nữa, chứng quyền giúp gia tăng tính thanh khoản cho tài sản cơ sở thông qua hoạt động giao dịch tài sản cơ sở của nhà phát hành để phòng hộ rủi ro.

Đặc điểm đòn bẩy tuy là một lợi điểm thu hút nhà đầu tư giúp khuếch đại lợi nhuận  nhưng cũng là hạn chế của sản phẩm mang tính chất rủi ro cao so với việc đầu tư trực tiếp từ tài sản cơ sở, và nhà đầu tư sẽ gánh chịu % tổn thất cao hơn nhiều lần so với đầu tư cổ phiếu. Thị trường chứng quyền chỉ hoạt động hiệu quả nhất khi trình độ hiểu biết của nhà đầu tư và tổ chức phát hành là ngang nhau. Đối với những thị trường chứng quyền có bề dày kinh nghiệm và lịch sử phát triển tương đối dài như Đài Loan và Hồng Kông, ngoài việc tăng cường thắt chặt quản lý và giám sát thị trường để không xảy ra các tác động tiêu cực đến tính bền vững của thị trường chứng khoán, công tác đào tạo nhà đầu tư luôn là vấn đề cốt lõi nhằm đảm bảo sự phát triển chung của thị trường.

Một dẫn chứng cho tầm quan trọng của việc nhà đầu tư cần có sự am hiểu đầy đủ với các rủi ro của chứng quyền là tại thị trường Đài Loan. Theo đó, trong giai đoạn đầu phát triển thị trường, các tổ chức phát hành thu được khá nhiều lợi nhuận và nhà đầu tư tại Đài Loan chịu khá nhiều tổn thất do không am hiểu đầy đủ về sản phẩm. Tuy nhiên, các nhà đầu tư cáo buộc các tổ chức phát hành có sai sót trong quá trình thiết kế sản phẩm. Ủy ban Hợp đồng tương lai và Chứng khoán Đài Loan đã thực hiện điều tra và không thấy có sự bất thường trong khâu thiết kế sản phẩm của các tổ chức phát hành. Hiện nay, Sở GDCK Đài Loan đã áp dụng nhiều chính sách, chương trình đào tạo đa dạng hướng tới một thị trường chứng quyền hoạt động hiệu quả. Một số chương trình được áp dụng như: website có công thức định giá chứng quyền tự động để nhà đầu tư tự xác định giá chứng quyền, hình thành Hiệp hội Chứng quyền Đài Loan nhằm đào tạo nhà đầu tư,…

Đối với sản phẩm chứng quyền có bảo đảm sắp được ra mắt tại thị trường chứng khoán Việt Nam trong năm nay, Sở GDCK Tp.HCM đã phối hợp cùng các công ty chứng khoán thực hiện công tác đào tạo phổ biến kiến thức cho thị trường và nhà đầu tư. Tinh từ năm 2016 đến nay, HOSE đã thực hiện đào tạo hơn 700 sinh viên, giảng viên; gần 30 đơn vị báo chí; hơn 600 cán bộ và hàng nghìn nhà đầu tư của các công ty chứng khoán. Tài liệu hướng dẫn về sản phẩm cũng được đăng tải và công bố rộng rãi thông qua Website và trang Facebook của Sở, sẵn sàng cho việc triển khai chúng thức sản phẩm trong năm 2019.

Mai Hiên