Thị trường trái phiếu doanh nghiệp sau 6 tháng triển khai các quy định mới

Siết trái phiếu doanh nghiệp riêng lẻ

Được biết, sau khi Luật Chứng khoán và Luật Doanh nghiệp mới có hiệu lực, Bộ Tài chính trình Chính phủ ban hành các Nghị định quy định về chào bán và giao dịch Trái phiếu doanh nghiệp (TPDN), bao gồm Nghị định số 153/2020/NĐ-CP quy định về chào bán và giao dịch TPDN riêng lẻ, chào bán TPDN ra thị trường quốc tế; Nghị định số 155/2020/NĐ-CP hướng dẫn chi tiết thi hành một số điều của Luật Chứng khoán.

Với những quy định mới, khung pháp lý về phát hành TPDN đã có những thay đổi căn bản. Đối với TPDN phát hành ra công chúng, cơ quan quản lý là UBCKNN cấp phép chào bán; yêu cầu doanh nghiệp bắt buộc phải có lãi; đối tượng mua là mọi nhà đầu tư. Từ ngày 1/1/2023 khi chào bán trái phiếu phải bắt buộc xếp hạng tín nhiệm đối với những đợt phát hành có có giá trị lớn; trái phiếu sau khi phát hành được được niêm yết, giao dịch trên thị trường chứng khoán.

Đối với TPDN phát hành riêng lẻ, cơ quan quản lý Nhà nước không cấp phép phát hành trái phiếu như đối với TPDN phát hành ra công chúng, ngoại trừ việc phát hành TP chuyển đổi, TP kèm chứng quyền của công ty đại chúng tại thị trường trong nước; không yêu cầu doanh nghiệp phát hành phải có lãi.

Tuy nhiên, TPDN phát hành riêng lẻ chỉ được chào bán và giao dịch giữa các nhà đầu tư chứng khoán chuyên nghiệp, các đợt chào bán phải được tư vấn bởi công ty chứng khoán. Các doanh nghiệp phát hành, các tổ chức cung cấp dịch vụ tư vấn phát hành, tổ chức lưu ký và các tổ chức cung cấp dịch vụ về TPDN có trách nhiệm cụ thể, làm cơ sở cho việc xử lý vi phạm khi các tổ chức này không tuân thủ quy định của pháp luật.

Cơ chế công bố thông tin đầy đủ và chặt chẽ hơn, đặc biệt là công bố thông tin về mục đích huy động vốn trái phiếu, nâng cấp chuyên trang thông tin về TPDN. Bộ Tài chính hướng dẫn việc thành lập thị trường giao dịch thứ cấp TPDN riêng lẻ dành cho nhà đầu tư chứng khoán chuyên nghiệp tại Sở GDCK Hà Nội; quy định rõ trách nhiệm của từng cơ quan trong quản lý giám sát thị trường TPDN.

Theo báo cáo của Bộ Tài chính, với khung pháp lý mới về trái phiếu doanh nghiệp nêu trên, sau 6 tháng triển khai, thị trường TPDN duy trì đà tăng trưởng và có một số kết quả tích cực.

Trong 6 tháng đầu năm 2021, khối lượng phát hành TPDN riêng lẻ là 168.702 tỷ đồng; tăng 3,2% so với cùng kỳ năm 2020, khối lượng phát hành ra công chúng là 15.375 tỷ đồng, chiếm 8,3% tổng khối lượng TPDN phát hành, tương đương 50,3% khối lượng phát hành của năm 2020 cho thấy bước đầu có sự dịch chuyển từ phát hành riêng lẻ sang phát hành ra công chúng, đây là tín hiệu tốt trên thị trường TPDN.

Các tổ chức tín dụng là nhà phát hành lớn nhất chiếm 40,2% tổng khối lượng phát hành; khối lượng trái phiếu của doanh nghiệp bất động sản giảm 55,5% so với cùng kỳ năm 2020 (chiếm 13,2% tổng khối lượng phát hành). Lãi suất phát hành bình quân 6 tháng đầu năm 2021 là 7,9%/năm, giảm 1,6%/năm so với cùng kỳ năm 2020 (9,5%/năm).

Về nhà đầu tư, công ty chứng khoán là nhà đầu tư chính trên thị trường sơ cấp, chiếm 44,4% tổng khối lượng phát hành, TCTD chiếm 25% tổng khối lượng phát hành. Tỷ trọng nhà đầu tư cá nhân là nhà đầu tư chứng khoán chuyên nghiệp mua TPDN riêng lẻ trên thị trường sơ cấp chiếm 5,7% khối lượng phát hành, giảm mạnh so với tỷ trọng nhà đầu tư cá nhân năm 2020 (là 12,68%). Điều này, cho thấy các quy định mới tại Nghị định số 153 có tác động hạn chế các đối tượng nhà đầu tư cá nhân nhỏ lẻ, không có khả năng đánh giá rủi ro đầu tư TPDN phát hành riêng lẻ, bảo vệ lợi ích của nhà đầu tư này.

Những rủi ro tiềm ẩn

Bên cạnh những kết quả tích cực nêu trên, trên thị trường vẫn còn những rủi ro tiềm ẩn cho bản thân doanh nghiệp, nhà đầu tư và thị trường.

Bộ Tài chính nhìn nhận doanh nghiệp huy động vốn thông qua phát hành trái phiếu theo nguyên tắc tự vay, tự trả, tự chịu trách nhiệm về hiệu quả sử dụng vốn và khả năng trả nợ. Nhưng doanh nghiệp phát hành khối lượng lớn trái phiếu, lãi suất cao, mà sử dụng vốn không hiệu quả hoặc tình hình sản xuất kinh doanh gặp khó khăn, hoặc lĩnh vực mà doanh nghiệp hoạt động gặp khó khăn thì có thể dẫn đến việc doanh nghiệp không hoàn trả được gốc và lãi trái phiếu cho nhà đầu tư. Việc này sẽ gây bất ổn cho thị trường trái phiếu nói riêng và thị trường tài chính nói chung.

Đối với nhà đầu tư, pháp luật quy định nhà đầu tư tự đánh giá rủi ro và tự chịu trách nhiệm về việc mua TPDN riêng lẻ. Pháp luật cũng quy định chỉ nhà đầu tư chứng khoán chuyên nghiệp mới được tham gia giao dịch TPDN riêng lẻ để bảo vệ các nhà đầu tư cá nhân nhỏ lẻ, không có kinh nghiệm, khả năng phân tích, đánh giá các rủi ro. Do đó, mọi hành vi “lách” các quy định của pháp luật để trở thành nhà đầu tư chứng khoán chuyên nghiệp với mục đích để mua TPDN riêng lẻ sẽ trực tiếp gây ra rủi ro cho nhà đầu tư và nhà đầu tư có thể không thu hồi được số tiền mua trái phiếu. Chưa kể nhà đầu tư có thể vi phạm quy định của pháp luật nếu cơ quan quản lý nhà nước phát hiện được các hành vi “lách” quy định để trở thành nhà đầu tư chứng khoán chuyên nghiệp.

Bộ Tài chính cho biết có hiện tượng tổ chức cung cấp dịch vụ chào mời, phân phối TPDN không đúng đối tượng cho nhà đầu tư không phải là nhà đầu tư chứng khoán chuyên nghiệp. Các trường hợp này sẽ bị xử phạt theo quy định của pháp luật. Bộ Tài chính, UBCKNN sẽ tăng cường kiểm tra việc cung cấp dịch vụ về TPDN của các tổ chức cung cấp dịch vụ để xử phạt nghiêm các hành vi vi phạm. Được biết, Chính phủ đã ban hành Nghị định số 156/2020/NĐ-CP của Chính phủ quy định xử phạt vi phạm hành chính trong lĩnh vực chứng khoán và thị trường chứng khoán bao gồm các hành vi vi phạm về phát hành, giao dịch cung cấp dịch vụ về TPDN riêng lẻ và phát hành TPDN ra công chúng.

Những lưu ý cho nhà đầu tư, doanh nghiệp phát hành

Doanh nghiệp phát hành cần lưu ý, việc phát hành trái phiếu phải gắn với dòng tiền và tính khả thi của phương án sản xuất kinh doanh, năng lực tài chính của doanh nghiệp, đảm bảo khả năng trả các khoản nợ đến hạn, trong đó có trả nợ lãi, gốc trái phiếu. Khi phát hành TPDN cần tuân thủ quy định của pháp luật, công bố công khai thông tin cho nhà đầu tư, sử dụng vốn đúng mục đích và định kỳ có báo cáo về tình hình tài chính, tình hình sử dụng vốn.

Nhà đầu tư mua trái phiếu cần phân biệt rõ phương thức phát hành trái phiếu doanh nghiệp ra công chúng và phát hành trái phiếu doanh nghiệp riêng lẻ. Nhà đầu tư cần hết sức lưu ý là lãi suất cao sẽ đi kèm với rủi ro cao; do đó phải thận trọng đánh giá kỹ về các rủi ro trước khi quyết định mua trái phiếu.

Nhà đầu tư cần yêu cầu doanh nghiệp phát hành trái phiếu, tổ chức môi giới cung cấp đầy đủ các thông tin bao gồm tình hình doanh nghiệp phát hành, mục đích phát hành; có tài sản đảm bảo hay không; cam kết của doanh nghiệp phát hành; kỳ hạn phát hành và phương thức trả nợ gốc, lãi; quy trình, hồ sơ về xác định nhà đầu tư chứng khoán chuyên nghiệp cá nhân.

Nhà đầu tư đặc biệt lưu ý không mua trái phiếu thông qua chào mời của các tổ chức cung cấp dịch vụ khi chưa tìm hiểu kỹ. Nhà đầu tư trái phiếu cũng cần lưu ý việc các tổ chức cung cấp dịch vụ phân phối TPDN không có nghĩa là các tổ chức này đảm bảo an toàn cho việc đầu tư vào TPDN. Các tổ chức này chỉ là doanh nghiệp cung cấp dịch vụ, hưởng phí dịch vụ từ doanh nghiệp phát hành mà không chịu trách nhiệm về việc doanh nghiệp có hoàn trả được gốc, lãi trái phiếu khi đến hạn hay không. Rủi ro của trái phiếu vẫn là rủi ro của doanh nghiệp phát hành.

Tổ chức cung cấp dịch vụ phải ký kết hợp đồng cung cấp dịch vụ về TPDN nêu rõ quyền và trách nhiệm của từng bên, xác định đúng đối tượng nhà đầu tư chuyên nghiệp, cung cấp thông tin đầy đủ cho nhà đầu tư theo quy định, Bộ Tài chính nhấn mạnh tổ chức cung cấp dịch vụ không chào mời nhà đầu tư, đặc biệt là nhà đầu tư cá nhân không chuyên nghiệp bằng mọi giá, khi phân phối TPDN không để nhà đầu tư nhầm hiểu là trái phiếu sẽ được tổ chức phân phối trái phiếu đảm bảo được mọi rủi ro.

Bùi Trang