Bất cập về “kiểm dịch” đối với sản phẩm thuỷ sản dùng làm thực phẩm: VASEP gửi thư lên Thủ tướng

Tổng thư ký VASEP, ông Trương Đình Hòe vừa có thư gửi lên Thủ tướng và các bộ, ngành liên quan khẳng định các quy định liên quan đến hoạt động kiểm tra hàng thủy sản nhập khẩu (NK) dùng làm thực phẩm khi nhóm sản phẩm này bị áp vào danh mục có tên là “Kiểm dịch” là vướng mắc lớn của các DN thủy sản, trong khi VASEP là một thành viên tích cực của Hội đồng Tư vấn cải cách thủ tục hành chính (TTHC) của Thủ tướng Chính phủ trong các năm qua.

“Bất cập vướng mắc kể trên đã tồn tại trong 6 năm qua và chưa được rà soát, sửa đổi theo quyết nghị cụ thể về nội dung này ghi rõ tại các Nghị quyết 19 (2016, 2017, 2018, 2019) và Nghị quyết 02 (2020, 2021) của Chính phủ về thực hiện những nhiệm vụ, giải pháp chủ yếu cải thiện môi trường kinh doanh, nâng cao năng lực cạnh tranh quốc gia cũng như Nghị định 85/2019/NĐ-CP ngày 14/11/2019 quy định thực hiện TTHC theo cơ chế một cửa quốc gia, cơ chế một cửa ASEAN và kiểm tra chuyên ngành đối với hàng hóa xuất nhập khẩu (XNK)... ” - Văn bản của VASEP khẳng định.

Theo VASEP, hoạt động kiểm tra nhà nước đối với hàng thủy sản NK được thực hiện theo các quy định tại các Thông tư về “kiểm dịch” của Bộ Nông nghiệp và Phát triển Nông thôn (NN&PTNT) bao gồm Thông tư 26/2016/TT-BNNPTNT (TT26/2016), Thông tư 36/2018/TT-BNNPTNT (TT36/2018) và Thông tư 11/2021/TT-BNNPTNT (TT11/2021) là chưa đúng bản chất của hoạt động kiểm tra này với nhóm sản phẩm thuỷ sản chế biến dùng làm thực phẩm.

Bất cập từ thực tiễn

Thực tiễn cho thấy, đang có sự khác biệt trong chính quy định kiểm tra thuỷ sản XK và thuỷ sản NK và khác biệt trong kiểm tra sản phẩm thuỷ sản NK giữa Việt Nam và các quốc gia khác.

Cụ thể, cùng trong một hệ thống kiểm tra chuyên ngành sản phẩm thủy sản (dùng làm thực phẩm) của Bộ NN&PTNT nhưng quy định hoạt động kiểm tra đối với hàng XK và hàng NK lại đang hoàn toàn khác nhau cả về tên gọi và cách thức thực hiện:

Đối với sản phẩm thủy sản XK: Thực hiện kiểm tra, chứng nhận an toàn thực phẩm (ATTP) theo Thông tư 48/2013/TT-BNNPTNT - trừ việc có bổ sung kiểm dịch một số sản phẩm tươi/sống sang thị trường Hàn Quốc, Úc, Trung Quốc có yêu cầu kiểm dịch với các tác nhân gây bệnh trên tôm/cá (virus gây đốm trắng, đầu vàng….) theo OIE. Danh mục và cơ chế - phương thức kiểm tra đã áp dụng theo nguyên tắc quản lý rủi ro dựa trên lịch sử tuân thủ và mức độ điều kiện sản xuất đáp ứng ATTP.

Đối với sản phẩm thủy sản NK: Hoạt động kiểm tra được gọi là “Kiểm dịch” theo 3 thông tư kể trên (26/2016, 36/2018, 11/2021) mặc dù các chỉ tiêu/tác nhân áp dụng kiểm tra là các chỉ tiêu ATTP được tham chiếu từ QCVN 8-3:2012/BYT của Bộ Y tế (quy chuẩn kỹ thuật quốc gia đối với ô nhiễm vi sinh vật trong thực phẩm). Danh mục và cơ chế-phương thức chưa theo nguyên tắc quản lý rủi ro.

Hiện có trên 160 quốc gia và vùng lãnh thổ đang NK sản phẩm thủy sản của Việt Nam (hơn 85% là chế biến đông lạnh, số còn lại là: đồ hộp, hàng khô…) để dùng làm thực phẩm cho người đều chỉ áp dụng kiểm tra ATTP đối với các lô hàng sản phẩm thuỷ sản của Việt Nam và các nước xuất vào, và gọi rõ là kiểm tra ATTP NK với nhóm SP này. Còn quy định của Việt Nam thì gọi là “kiểm dịch”.

Trong khi các lô hàng sản phẩm thủy sản XK (của Việt Nam và nhiều nước) được cấp giấy “chứng nhận ATTP (Health Certificate)” chứ không phải là “chứng nhận an toàn dịch bệnh (Veterinary Certificate)”.

Bất cập về pháp lý

Không những bất cập từ thực tiễn, VASEP đã chỉ ra một loạt bất cập về mặt pháp lý.

Theo đó, có sự mở rộng khái niệm “sản phẩm động vật” ở các văn bản dưới Luật so với Luật Thú y và Luật ATTP khi trong các văn bản dưới Luật, khái niệm “sản phẩm động vật” đã được mở rộng quá mức so với quy định tại Luật Thú y và mâu thuẫn với Luật ATTP khiến nhiều sản phẩm thủy sản chế biến dùng làm thực phẩm đều được đưa vào diện kiểm dịch.

Cùng với đó, mâu thuẫn với các nguyên tắc kiểm tra chuyên ngành đối với hàng hóa XNK theo quy định của Chính phủ như: Chưa áp dụng nguyên tắc quản lý rủi ro, đánh giá mức độ tuân thủ pháp luật chuyên ngành trong quá trình kiểm tra NK sản phẩm thủy sản chế biến dùng làm thực phẩm; Chưa áp dụng nguyên tắc miễn-giảm kiểm tra chuyên ngành đối với hàng hóa đã được công bố hợp chuẩn, hợp quy, chứng nhận đã áp dụng các hệ thống quản lý tiên tiến theo tiêu chuẩn quốc tế/khu vực như quy định tại Khoản 3 Điều 21 Nghị định 85/2019/NĐ-CP; Chưa áp dụng nguyên tắc quản lý rủi ro và miễn-giảm kiểm tra chuyên ngành đã được thực thi hiệu quả theo Nghị định 15/2018/NĐ-CP của Chính phủ hướng dẫn một số điều của Luật ATTP; và bằng cách “đưa hết” thuỷ sản và sản phẩm thuỷ sản vào “kiểm dịch NK” khiến cho hầu hết các sản phẩm thực phẩm thuỷ sản dùng làm thực phẩm không được áp dụng kiểm tra phù hợp theo Nghị định 15/2018/NĐ-CP.

Đặc biệt, các quy định này đang đi ngược lại các Nghị quyết của Chính phủ, mở rộng đối tượng, danh mục “kiểm dịch” trong quá trình hơn 10 năm qua.

Cụ thể, từ 2016 đến nay, Chính phủ đã có các Nghị quyết 19 và 02 về cắt giảm danh mục kiểm tra, quản lý rủi ro, hậu kiểm....- trong đó có quyết nghị ghi rõ việc rà soát, sửa đổi nội dung kiểm dịch thuỷ sản NK, phân biệt kiểm dịch và kiểm tra ATTP. Tuy nhiên, đi ngược lại với các Nghị quyết của Chính phủ, từ năm 2010 đến nay, càng về sau thì đối tượng “kiểm dịch” và chỉ tiêu “kiểm dịch” trong danh mục sản phẩm thuỷ sản NK phải “kiểm dịch” càng mở rộng hơn mà không có sự thay đổi đáng kể nào về cơ sở pháp lý hoặc báo cáo nguy cơ, thông lệ quốc tế hay thông tin dịch bệnh.

Bất cập với thông lệ quốc tế

Không những bất cập với các quy định và thực tiễn trong nước mà việc “kiểm dịch” đối với sản phẩm thuỷ sản dùng làm thực phẩm của Việt Nam đang “không giống ai”  khi chưa đúng với quy định thú y thuỷ sản của Tổ chức Thú y Thế giới (OIE); Chưa tương đồng với các nước khác.

Trong khi hầu hết các sản phẩm thủy sản chế biến dùng làm thực phẩm NK về Việt Nam đều đang phải nằm chung trong danh mục phải kiểm dịch thì đa số các quốc gia khác đều thực hiện kiểm tra thủy sản NK theo nguyên tắc sau với các văn bản quy định rõ ràng: Đối với sản phẩm thuỷ sản chế biến dùng làm thực phẩm thì kiểm tra ATTP; Đối với thủy sản sống, tươi, ướp đá mới kiểm tra an toàn dịch bệnh

Theo số liệu của Dự án Tạo thuận lợi Thương mại (TFP) do USAID hỗ trợ cho Chính phủ Việt Nam, công bố hồi tháng 1/2021, tính đến tháng 10/2019, số mặt hàng NK thuộc diện quản lý kiểm tra nhà nước của Bộ NN&PTNT hiện đang chiếm tới hơn 82% tổng số mặt hàng thuộc diện kiểm tra chuyên ngành của tất cả 13 Bộ (57.562 mặt hàng/tổng số 70.087 mặt hàng phải kiểm tra Nhà nước). Tuy nhiên, số lượng lô hàng bị phát hiện vi phạm trong quá trình kiểm dịch lại vô cùng thấp trong các năm qua (năm 2017: chỉ 4 /320.376 tờ khai bị vi phạm, chiếm 0,0012%; năm 2018: chỉ 6/tổng số 183.831 tờ khai bị vi phạm, chiếm 0,0033%; năm 2019: 0 /tổng số 320.376 tờ khai bị vi phạm, chiếm 0%). Trong khi đó, các yêu cầu về kiểm dịch, tần suất kiểm dịch và số lượng lô hàng bị đưa vào diện kiểm dịch lại tăng dần lên từ 2010 đến nay, đồng thời thủ tục kiểm dịch tại khâu NK vừa phải làm online, vừa phải nộp hồ sơ giấy khiến thời gian chờ kết quả thông quan kéo dài, DN tốn thêm thời gian, nhân lực, chi phí cho việc thông quan lô hàng.

“Sản phẩm thuỷ sản NK là một hoạt động bổ sung năng lực cung ứng của Việt Nam đã được ghi nhận trong Quyết định của Thủ tướng Chính phủ ban hành Chiến lược Phát triển thuỷ sản Việt Nam đến 2030. Việc quy định bất cập như trên, không áp dụng quản lý rủi ro, đã và đang gây nhiều ách tắc cũng như chi phí tuân thủ rất lớn của xã hội. ..”- Văn bản của VASEP khẳng định.

Đề xuất sớm bỏ các quy định không phù hợp

Theo Tổng thư ký VASEP, ông Trương Đình Hòe, với các quy định hiện hành, các sản phẩm chế biến từ động vật, sản phẩm động vật hoặc sản phẩm có chứa “sản phẩm động vật” thuỷ sản (dưới dạng: đông lạnh, hàng khô, nấu chín, ăn liền…; chủ yếu là chế biến đông lạnh) vẫn đang tiếp tục thuộc danh mục phải KIỂM DỊCH, khiến quy mô, số lượng lô hàng phải kiểm dịch là rất lớn khi gần như 100% các container hàng phải kiểm tra trước khi thông quan.

Việc duy trì mở rộng các đối tượng/danh mục “hàng chế biến” làm thực phẩm phải kiểm dịch được quy định tại 03 Thông tư của Bộ NN&PTNT là biện pháp quá mức và không cần thiết, chưa phù hợp với chủ trương cắt giảm danh mục hàng hóa phải kiểm tra chuyên ngành của Chính phủ, với quy định pháp luật cũng như thông lệ quốc tế hiện hành,

Do vậy, trong thư gửi lên Thủ tướng, VASEP khẩn thiết đề nghị Chính phủ và Thủ tướng Chính phủ xem xét, chỉ đạo bỏ quy định phải kiểm dịch đối với sản phẩm thủy sản chế biến đông lạnh dùng làm thực phẩm NK về để sản xuất XK, gia công hàng XK, không tiêu thụ trong nước; Bỏ quy định kiểm dịch đối với các sản phẩm thủy sản chế biến NK tiêu thụ nội địa được đánh giá không có nguy cơ lây lan dịch bệnh thủy sản vào Việt Nam (các thuỷ sản chế biến dưới dạng đông lạnh, hàng khô… dùng làm thực phẩm cho người).

Cùng với đó, tối ưu hoá các quy định về kiểm dịch với thuỷ sản sống, tươi, ướp lạnh là đối tượng chủ yếu lây lan dịch bệnh thủy sản trên nguyên tắc là vừa đảm bảo an toàn dịch bệnh nhưng cũng vừa đảm bảo yêu cầu hội nhập quốc tế (theo các nguyên tắc vệ sinh thú y của Tổ chức Thú y Thế giới (OIE) và các nguyên tắc kiểm dịch NK của các thị trường NK chính như EU, Mỹ,…) trong cán cân thương mại với các nước và trên cơ sở đánh giá nguy cơ đối với từng dòng hàng và lịch sử tuân thủ của các doanh nghiệp, không kiểm “dàn hàng ngang” 100%.

VASEP cũng đề nghị cần sớm hoàn tất việc số hóa thủ tục kiểm dịch NK để đưa các thủ tục này lên Cổng Thông tin một cửa Quốc gia, không bắt buộc DN phải nộp hồ sơ giấy.

Đồng thời bày tỏ mong muốn sửa đổi 03 Thông tư (26/2016, 36/2018 và 11/2021) của Bộ NN&PTNT ngay trong Quý I/2022 để phân định rõ hoạt động kiểm tra NK phù hợp với các danh mục sản phẩm khác nhau.

Thanh Thanh