Cần luật hóa đầy đủ các khuyến nghị của FATF trong Luật Phòng chống rửa tiền (sửa đổi)

Luật Phòng, chống rửa tiền (PCRT) được Quốc hội khóa XIII thông qua ngày 18/6/2012 có hiệu lực thi hành từ ngày 1/1/2013 - là văn bản pháp lý toàn diện quy định về PCRT, tạo cơ sở pháp lý để từng bước nâng cao hiệu quả công tác PCRT ở Việt Nam, tiến tới phù hợp với thông lệ và chuẩn mực quốc tế về PCRT.

Luật PCRT năm 2012 được xây dựng trên cơ sở 40 khuyến nghị của FATF, từ đó đến nay, FATF đã 11 lần sửa đổi khuyến nghị, do đó, một số quy định tại Luật PCRT 2012 không còn phù hợp với 40 Khuyến nghị hiện hành của FATF, ảnh hưởng đến việc thực thi cam kết của Việt Nam trong việc thực hiện các khuyến nghị của FATF.

Hình minh họa - Nguồn: Internet

Khắc phục một số thiếu hụt về cơ sở pháp lý

Tại Phiên họp chuyên đề Pháp luật tháng 8/2022, trong phiên họp ngày 18/8, Uỷ ban Thường vụ Quốc hội sẽ xem xét, cho ý kiến về dự án Luật Phòng chống rửa tiền (sửa đổi).

Theo ông Phạm Huyền Anh, Phó Chánh Thanh tra, Cơ quan Thanh tra, giám sát ngân hàng, Ngân hàng Nhà nước Việt Nam - đại diện Ban soạn thảo Dự án Luật, việc sửa đổi Luật PCRT thể hiện nỗ lực của Việt Nam nhằm khắc phục một số thiếu hụt về cơ sở pháp lý so với các khuyến nghị của FATF.

Luật PCRT (sửa đổi) được bố cục gồm 4 Chương, 54 Điều (trong đó, bổ sung mới: 09 Điều; sửa đổi: 43 Điều và hủy bỏ: 07 Điều; giữ nguyên quy định của Luật PCRT 2012: 02 Điều).

Về cơ bản, dự thảo Luật kế thừa quy định tại Luật PCRT năm 2012, theo đó phạm vi điều chỉnh của Luật quy định về các biện pháp phòng ngừa, phát hiện, ngăn chặn tổ chức, cá nhân có hành vi rửa tiền, trách nhiệm của cơ quan, tổ chức, cá nhân trong PCRT; hợp tác quốc tế trong PCRT. Bên cạnh đó, dự thảo Luật PCRT (sửa đổi) cũng quy định việc PCRT nhằm tài trợ khủng bố, tài trợ phổ biến vũ khí hủy diệt hàng loạt được thực hiện theo quy định của Luật này, quy định của pháp luật hình sự và pháp luật về phòng, chống khủng bố, phổ biến vũ khí hủy diệt hàng loạt.

Dự thảo Luật kế thừa quy định về đối tượng báo cáo PCRT tại Luật PCRT, bao gồm tổ chức tài chính và tổ chức, cá nhân kinh doanh ngành nghề phi tài chính có liên quan. Bên cạnh đó, dự thảo Luật sửa đổi, bổ sung một số nội dung về đối tượng báo cáo, cụ thể: Sửa đổi, bổ sung tên gọi của một số hoạt động của đối tượng báo cáo, phù hợp với nội hàm khái niệm của FATF và phù hợp với quy định pháp luật hiện hành, không thu hẹp đối tượng báo cáo so với quy định tại Luật PCRT năm 2012; bổ sung đối tượng báo cáo là các tổ chức cung ứng dịch vụ trung gian thanh toán;…

Đảm bảo hài hòa, vừa đúng mục đích vừa giảm thiểu gánh nặng tuân thủ

Quan tâm tới dự thảo Luật đang được lấy ý kiến rộng rãi, TS. Cấn Văn Lực cho rằng, với Luật Phòng, chống rửa tiền 2012, hệ thống tài chính của Việt Nam đã đạt được một số kết quả tích cực và tạo cơ sở pháp lý để từng bước nâng cao hiệu quả của công tác này.

Tuy nhiên, từ năm 2012 đến nay, FATF đã 11 lần sửa đổi các khuyến nghị và theo đánh giá đến nay thì Việt Nam mới tuân thủ hoàn tn được 13/40 khuyến nghị; còn 27/40 khuyến nghị bị xếp hạng Tuân thủ một phần hoặc chưa tuân thủ. Trong đó, 19/27 khuyến nghị này liên quan đến sự thiếu hụt trong các quy định về biện pháp và các chế tài xử phạt vi phạm hành chính về phòng, chống rửa tiền, tài trợ khủng bố, tài trợ phổ biến vũ khí hủy diệt hàng loạt; 8/27 khuyến nghị liên quan đến thiếu hụt quy định trong Bộ luật Hình sự về tài trợ khủng bố, quy định về cấp phép thành lập pháp nhân; thanh tra, giám sát; các quản lý các tài sản ảo và nhà cung cấp dịch vụ tài sản ảo…

Vì vậy, với những thiếu hụt về khung pháp lý và hiệu quả thực thi trong thực tế còn hạn chế, thiếu đồng bộ ở các ngành, các lĩnh vực, Việt Nam đã được đưa vào quy trình rà soát tăng cường sau đánh giá đa phương của Nhóm châu Á - Thái Bình Dương về chống rửa tiền (APG) và rơi vào quy trình rà soát của FATF sau khi báo cáo đánh giá đa phương này của Việt Nam được công bố tại Hội nghị toàn thể của FATF vào tháng 3/2022.

Trong một năm kể từ khi rơi vào quy trình rà soát của FATF (từ tháng 3/2022 - 3/2023), Việt Nam sẽ phải làm việc thường xuyên với APG/FATF để khắc phục những thiếu hụt theo quy trình theo dõi tăng cường của APG, khoảng thời gian này sẽ được coi là “giai đoạn quan sát”.

Cũng theo TS. Cấn Văn Lực, sau một năm quan sát, nếu Việt Nam không thể hiện được sự tiến bộ đối với các nội dung đang bị xếp hạng ở mức Thấp hoặc Trung bình và không đáp ứng các yêu cầu về cải thiện khuôn khổ pháp lý, Việt Nam sẽ rơi vào Danh sách các nước có thiếu hụt nghiêm trọng về phòng, chống rửa tiền, tài trợ khủng bố và tài trợ phổ biến vũ khí hủy diệt hàng loạt (gọi tắt là Danh sách Xám). Danh sách này sẽ công khai toàn cầu và chịu sự giám sát tăng cường của FATF.

Hơn nữa, các chiêu thức rửa tiền tại Việt Nam đã rất đa dạng từ thông qua các hoạt động đầu tư bất động sản, núp bóng công ty ma, góp vốn đầu tư... đến các hoạt động rất mới, sử dụng công nghệ hiện đại như lợi dụng thị trường chứng khoán, núp bóng kinh doanh online, đầu tư tiền ảo, tiền kỹ thuật số... trong khi đó, các dấu hiệu đáng ngờ phần lớn là dấu hiệu định tính, chưa thật sự rõ ràng. Hoặc là các vấn đề liên quan đến tài sản ảo, tiền kỹ thuật số, nhà cung cấp cá dịch vụ này lại có máy chủ ở nước ngoài hay được thuê đứng ra điều hành, nên rất khó quản lý.

“Với thực trạng trên cùng với các khuyến nghị của FATF, dự án Luật Phòng, chống rửa tiền (sửa đổi) sẽ được Chính phủ trình Quốc hội cho ý kiến và kỳ vọng được thông qua tại Kỳ họp thứ 4 của Quốc hội khóa XV (tháng 10-2022) là vô cùng cấp thiết”,  TS. Cấn Văn Lực nhấn mạnh.

Đồng quan điểm, TS. Nguyễn Quốc Hùng, Tổng Thư ký Hiệp hội Ngân hàng Việt Nam cho biết, qua quá trình hơn 8 năm triển khai thực hiện Luật PCRT và các văn bản hướng dẫn thi hành đã thể hiện một số bất cập, hạn chế. Cụ thể, là các quy định về việc thu thập, phân tích, xử lý và chuyển giao thông tin tại Luật PCRT hiện nay chưa được rõ ràng, chưa thể hiện rõ các quy trình nghiệp vụ cơ bản trong phân tích thông tin từ việc tiếp nhận thông tin, phân tích thông tin theo các quy trình nghiệp vụ phân tích chiến thuật, phân tích chiến lược và chuyển giao thông tin về phòng, chống rửa tiền.

Ngoài ra, các quy định này cũng chưa bao quát hết các nhiệm vụ trọng tâm trong hoạt động của đơn vị đầu mối thực hiện chức năng PCRT thuộc Ngân hàng Nhà nước như: công tác giám sát, cảnh báo, trao đổi thông tin với các cơ quan, đơn vị trong và ngoài nước trong thực hiện công tác PCRT, dẫn đến công tác phân tích, xử lý, phối hợp giữa các cơ quan có thẩm quyền chưa thực sự hiệu quả, cần được nghiên cứu, sửa đổi, bổ sung tại Luật PCRT (sửa đổi).

Cho ý kiến về sự cần thiết phải sửa đổi Luật PCRT, TS. Đậu Anh Tuấn, Phó Tổng Thư ký, Trưởng ban Pháp chế VCCI cho biết, Luật Phòng, chống rửa tiền là văn bản pháp luật cao nhất về lĩnh vực phòng, chống rửa tiền, quy định trách nhiệm cho các chủ thể kinh doanh có các trách nhiệm cụ thể để thực hiện hiệu quả việc phòng ngừa, phát hiện và ngăn chặn. Một trong các trách nhiệm của các chủ thể kinh doanh trong các lĩnh vực có nguy cơ rửa tiền là trách nhiệm báo cáo, cung cấp, lưu giữ thông tin và xây dựng quy định nội bộ về phòng, chống rửa tiền.

TS. Đậu Anh Tuấn cho rằng, việc xây dựng và hoàn thiện khung pháp lý liên quan đến trách nhiệm này là đặc biệt quan trọng để kịp thời phát hiện và ngăn chặn các hành vi rửa tiền. "Việc sửa đổi cũng đảm bảo các yêu cầu và khuyến nghị do FATF ban hành, từ đó tránh các rủi ro về xếp hạng tín dụng quốc gia. Tuy nhiên, cũng cần lưu ý rằng, các quy định này thường đặt lên vai các chủ thể kinh doanh những gánh nặng tuân thủ nhất định. Do vậy, các quy định cần được thiết kế sao cho thật sự hài hòa, vừa đảm bảo mục đích vừa giảm thiểu gánh nặng tuân thủ...", TS. Đậu Anh Tuấn kiến nghị.

Lan Nguyễn