Thế giới đang đối mặt với những rủi ro vừa mới, vừa quen

Khi năm 2023 bắt đầu, thế giới đang phải đối mặt với một loạt rủi ro vừa hoàn toàn mới lạ vừa quen thuộc một cách kỳ lạ. Chúng ta đã chứng kiến ​​sự quay trở lại của những rủi ro “cũ hơn” - lạm phát, khủng hoảng chi phí sinh hoạt, chiến tranh thương mại, dòng vốn chảy ra khỏi các thị trường mới nổi, bất ổn xã hội lan rộng, đối đầu địa chính trị và ám ảnh chiến tranh hạt nhân - mà rất ít các nhà lãnh đạo doanh nghiệp và các nhà hoạch định chính sách công thế hệ này đã từng trải qua. Những điều này đang được khuếch đại bởi những phát triển tương đối mới trong bối cảnh rủi ro toàn cầu, bao gồm mức nợ không bền vững, kỷ nguyên tăng trưởng thấp mới, đầu tư toàn cầu thấp và phi toàn cầu hóa, sự suy giảm về phát triển con người sau nhiều thập kỷ tiến bộ, sự phát triển nhanh chóng và không bị hạn chế của các công nghệ lưỡng dụng (dân sự và quân sự), và áp lực ngày càng tăng của các tác động biến đổi khí hậu cũng như  tham vọng trong một khoảng thời gian ngày càng thu hẹp để chuyển đổi sang một thế giới không tăng quá 1,5°C. Cùng với nhau, những điều này đang hội tụ để định hình một thập kỷ độc nhất, không chắc chắn và hỗn loạn sắp tới.

Dưới đây là những phát hiện chính của báo cáo.

Chi phí sinh hoạt chi phối rủi ro toàn cầu trong hai năm tới trong khi thất bại trong hành động về khí hậu chi phối thập kỷ tới

Thập kỷ tới sẽ là thập kỷ của các cuộc khủng hoảng môi trường và xã hội, được thúc đẩy bởi các xu hướng địa chính trị và kinh tế cơ bản. “Khủng hoảng chi phí sinh hoạt” được xếp là rủi ro toàn cầu nghiêm trọng nhất trong hai năm tới, sẽ đạt đỉnh điểm trong ngắn hạn. “Mất đa dạng sinh học và sụp đổ hệ sinh thái” được coi là một trong những rủi ro toàn cầu đang xấu đi nhanh nhất trong thập kỷ tới và cả 6 rủi ro môi trường đều nằm trong 10 rủi ro hàng đầu trong 10 năm tới. Có 9 loại rủi ro có mặt trong bảng xếp hạng 10 rủi ro hàng đầu cả trong ngắn hạn và dài hạn, bao gồm “Đối đầu kinh tế địa lý” và “Xói mòn sự gắn kết xã hội và phân cực xã hội”, cùng với 2 rủi ro mới lọt vào bảng xếp hạng hàng đầu: “Tội phạm mạng lan rộng và mất an ninh mạng” và “Di cư không tự nguyện quy mô lớn”.

Khi một kỷ nguyên kinh tế kết thúc, kỷ nguyên tiếp theo sẽ mang đến nhiều nguy cơ trì trệ, phân hóa và suy thoái hơn

Hậu quả kinh tế của COVID-19 và chiến sự ở Ukraine đã dẫn đến lạm phát tăng vọt, quá trình bình thường hóa nhanh hơn của các chính sách tiền tệ và bắt đầu một kỷ nguyên tăng trưởng thấp, đầu tư thấp.

Các chính phủ và ngân hàng trung ương có thể phải đối mặt với áp lực lạm phát dai dẳng trong hai năm tới, đặc biệt là do khả năng xảy ra chiến sự kéo dài ở Ukraine, các nút thắt cổ chai tiếp tục do đại dịch kéo dài và chiến tranh kinh tế thúc đẩy sự phân tách chuỗi cung ứng. Rủi ro tiêu cực đối với triển vọng kinh tế cũng rất lớn. Việc tính toán sai giữa chính sách tiền tệ và tài khóa sẽ làm tăng khả năng xảy ra các cú sốc thanh khoản, báo hiệu suy thoái kinh tế kéo dài hơn và tình trạng nợ nần chồng chất trên quy mô toàn cầu. Lạm phát do nguồn cung tiếp tục có thể dẫn đến lạm phát đình trệ, hậu quả kinh tế xã hội có thể nghiêm trọng, do tương tác chưa từng có với mức nợ công cao trong lịch sử. Sự phân mảnh kinh tế toàn cầu, căng thẳng địa chính trị và tái cơ cấu mạnh mẽ hơn có thể góp phần gây ra tình trạng nợ nần lan rộng trong 10 năm tới.

Ngay cả khi một số nền kinh tế trải qua một cuộc hạ cánh kinh tế nhẹ nhàng hơn dự kiến, thì sự kết thúc của kỷ nguyên lãi suất thấp sẽ có những tác động đáng kể đối với chính phủ, doanh nghiệp và cá nhân. Những tác động dây chuyền sẽ được cảm nhận sâu sắc nhất bởi những bộ phận dân cư dễ bị tổn thương nhất trong xã hội và các quốc gia vốn đã mong manh, góp phần làm gia tăng nghèo đói, nạn đói, các cuộc biểu tình bạo lực, bất ổn chính trị và thậm chí là sự sụp đổ của nhà nước. Áp lực kinh tế cũng sẽ làm xói mòn lợi ích mà các hộ gia đình có thu nhập trung bình đạt được, thúc đẩy sự bất mãn, phân cực chính trị và kêu gọi tăng cường bảo trợ xã hội ở các quốc gia trên thế giới. Các chính phủ sẽ tiếp tục phải đối mặt với một hành động nguy hiểm khi phải cân bằng  giữa việc bảo vệ một lượng lớn công dân của họ khỏi cuộc khủng hoảng chi phí sinh hoạt kéo dài mà không gây ra lạm phát - và đáp ứng chi phí trả nợ khi doanh thu chịu áp lực từ suy thoái kinh tế, điều này làm cho quá trình chuyển đổi sang các hệ thống năng lượng mới càng trở nên cấp bách, và một môi trường địa chính trị kém ổn định hơn. Kết quả là, kỷ nguyên kinh tế mới có thể là kỷ nguyên của sự phân hóa ngày càng tăng giữa các nước giàu và nghèo và sự thụt lùi đầu tiên trong phát triển con người trong nhiều thập kỷ.

Sự phân mảnh địa chính trị sẽ thúc đẩy chiến tranh địa kinh tế và làm tăng nguy cơ xung đột đa miền

Chiến tranh kinh tế đang trở thành quy tắc, với sự gia tăng xung đột giữa các cường quốc toàn cầu và sự can thiệp của nhà nước vào thị trường trong hai năm tới. Các chính sách kinh tế sẽ được sử dụng để phòng thủ, nhằm xây dựng khả năng tự cung tự cấp và chủ quyền trước các cường quốc đối địch, nhưng cũng sẽ ngày càng được triển khai một cách quyết liệt để hạn chế sự trỗi dậy của các cường quốc khác. Vũ khí hóa địa kinh tế chuyên sâu sẽ làm nổi bật các lỗ hổng an ninh do sự phụ thuộc lẫn nhau về thương mại, tài chính và công nghệ giữa các nền kinh tế hội nhập toàn cầu, gây rủi ro cho một chu kỳ mất lòng tin và chia rẽ leo thang. Khi địa chính trị lấn át kinh tế, khả năng sản xuất kém hiệu quả và giá cả tăng cao trong dài hạn sẽ có nhiều khả năng xảy ra. Các điểm nóng địa lý có ý nghĩa quan trọng đối với hoạt động hiệu quả của hệ thống kinh tế và tài chính toàn cầu, đặc biệt là ở châu Á-Thái Bình Dương, cũng gây ra mối lo ngại ngày càng tăng.

Công nghệ sẽ làm trầm trọng thêm sự bất bình đẳng trong khi rủi ro từ an ninh mạng sẽ vẫn là mối lo ngại thường trực

Công nghệ sẽ là một trong những mục tiêu trọng tâm của các chính sách công nghiệp mạnh mẽ hơn và tăng cường can thiệp của nhà nước. Nghiên cứu và phát triển các công nghệ mới nổi, được thúc đẩy nhờ viện trợ nhà nước và chi tiêu quân sự, cũng như đầu tư tư nhân, sẽ tiếp tục phát triển trong thập kỷ tới, mang lại những tiến bộ về trí tuệ nhân tạo (AI), điện toán lượng tử (quantum computing) và công nghệ sinh học, cùng các công nghệ khác. Đối với những quốc gia có đủ khả năng chi trả, những công nghệ này sẽ cung cấp một phần giải pháp cho một loạt các cuộc khủng hoảng mới nổi, từ việc giải quyết các mối đe dọa sức khỏe mới và sự suy giảm năng lực chăm sóc sức khỏe, đến mở rộng quy mô an ninh lương thực và giảm thiểu biến đổi khí hậu. Đối với những quốc gia không có đủ năng lực để phát triển những công nghệ này, bất bình đẳng và phân kỳ sẽ gia tăng. Ở tất cả các nền kinh tế, những công nghệ này cũng mang lại rủi ro, từ việc mở rộng thông tin sai lệch và thông tin sai lệch đến sự thay đổi nhanh chóng khó kiểm soát đối với cả các những người làm công việc văn phòng và công nhân.

Tuy nhiên, sự phát triển và triển khai nhanh chóng của các công nghệ mới, thường đi kèm với các giao thức hạn chế quản lý việc sử dụng chúng, đặt ra những rủi ro riêng. Sự đan xen ngày càng tăng của các công nghệ với hoạt động quan trọng của xã hội đang khiến người dân phải đối mặt với các mối đe dọa trực tiếp trong nước, bao gồm cả những mối đe dọa tìm cách phá vỡ chức năng xã hội. Cùng với sự gia tăng của tội phạm mạng, các nỗ lực phá vỡ các tài nguyên và dịch vụ quan trọng được hỗ trợ bởi công nghệ sẽ trở nên phổ biến hơn, với các cuộc tấn công được dự đoán nhằm vào nông nghiệp và nước, hệ thống tài chính, an ninh công cộng, giao thông, năng lượng và cơ sở hạ tầng liên lạc trong nước, không gian và dưới biển. Rủi ro công nghệ không chỉ giới hạn ở những kẻ lừa đảo. Phân tích tinh vi các tập dữ liệu lớn hơn sẽ cho phép lạm dụng thông tin cá nhân thông qua các cơ chế pháp lý hợp pháp, làm suy yếu chủ quyền kỹ thuật số cá nhân và quyền riêng tư, ngay cả trong các chế độ dân chủ được quản lý tốt.

Các nỗ lực giảm thiểu biến đổi khí hậu và thích ứng với khí hậu được thiết lập để đánh đổi rủi ro

Rủi ro về khí hậu và môi trường là trọng tâm cốt lõi của nhận thức về rủi ro toàn cầu trong thập kỷ tới – và là những rủi ro mà chúng ta được cho là ít chuẩn bị nhất. Việc thiếu tiến bộ sâu rộng, có phối hợp đối với các mục tiêu hành động vì khí hậu đã bộc lộ sự khác biệt giữa những gì cần thiết về mặt khoa học để đạt được mục tiêu phát thải ròng ở mức 0  và những thứ khả thi về mặt chính trị. Nhu cầu ngày càng tăng đối với các nguồn lực của khu vực công và tư nhân từ các cuộc khủng hoảng khác sẽ làm giảm tốc độ và quy mô của các nỗ lực giảm thiểu trong hai năm tới, bên cạnh việc không đạt được tiến bộ đối với hỗ trợ thích ứng cần thiết cho các cộng đồng và quốc gia ngày càng bị ảnh hưởng bởi tác động của biến đổi khí hậu.

Khi các cuộc khủng hoảng hiện nay chuyển hướng các nguồn lực từ các rủi ro phát sinh trong trung hạn sang dài hạn, gánh nặng đối với các hệ sinh thái tự nhiên sẽ tăng lên do vai trò vẫn bị đánh giá thấp của chúng trong nền kinh tế toàn cầu và sức khỏe hành tinh nói chung. Mất đa dạng sinh học và biến đổi khí hậu về bản chất có mối liên hệ với nhau -  thất bại trong lĩnh vực này sẽ ảnh hưởng đến lĩnh vực kia. Nếu không có sự thay đổi chính sách hoặc đầu tư đáng kể, tác động qua lại giữa các tác động của biến đổi khí hậu, mất đa dạng sinh học, an ninh lương thực và tiêu thụ tài nguyên thiên nhiên sẽ đẩy nhanh sự sụp đổ của hệ sinh thái, đe dọa nguồn cung cấp lương thực và sinh kế ở các nền kinh tế dễ bị tổn thương do khí hậu, khuếch đại tác động của thiên tai và hạn chế tiến trình tiếp theo về giảm thiểu tác động của khí hậu.

Khủng hoảng lương thực, nhiên liệu và chi phí làm trầm trọng thêm tình trạng dễ bị tổn thương của xã hội trong khi suy giảm đầu tư vào phát triển con người làm mất đi khả năng phục hồi trong tương lai

Các cuộc khủng hoảng phức tạp đang tác động lớn hơn đối với các xã hội, bao gồm cả sinh kế của một bộ phận dân cư rộng lớn hơn và gây bất ổn cho nhiều nền kinh tế trên thế giới hơn là các cộng đồng dễ bị tổn thương theo truyền thống và các quốc gia mong manh. Dựa trên những rủi ro nghiêm trọng nhất dự kiến ​​sẽ tác động vào năm 2023 – bao gồm “Khủng hoảng nguồn cung năng lượng”, “Lạm phát gia tăng” và “Khủng hoảng nguồn cung lương thực” – một cuộc khủng hoảng chi phí sinh hoạt toàn cầu đã được cảm nhận. Các quốc gia có khả năng chi trả đã giảm bớt các tác động kinh tế, nhưng nhiều quốc gia có thu nhập thấp hơn đang phải đối mặt với nhiều cuộc khủng hoảng: nợ, biến đổi khí hậu và an ninh lương thực. Áp lực từ phía cung tiếp tục có nguy cơ biến cuộc khủng hoảng chi phí sinh hoạt hiện tại thành một cuộc khủng hoảng nhân đạo rộng lớn hơn trong vòng hai năm tới tại nhiều thị trường phụ thuộc vào nhập khẩu.

Với một cuộc khủng hoảng tài trợ cho khu vực công và các mối lo ngại về an ninh cạnh tranh, khả năng hấp thụ cú sốc toàn cầu tiếp theo của chúng ta đang bị thu hẹp. Trong 10 năm tới, một số quốc gia sẽ có dư địa tài chính để đầu tư vào các hệ thống tăng trưởng, công nghệ xanh, giáo dục, chăm sóc và y tế trong tương lai. Sự xuống cấp chậm của cơ sở hạ tầng và dịch vụ công cộng ở cả thị trường đang phát triển và thị trường tiên tiến có thể tương đối tinh vi, nhưng các tác động tích tụ sẽ có tính ăn mòn cao đối với sức mạnh về vốn và sự phát triển của con người – một biện pháp giảm thiểu quan trọng đối với các rủi ro toàn cầu khác đang phải đối mặt.

Khi sự biến động trong nhiều lĩnh vực phát triển song song, nguy cơ đa khủng hoảng tăng lên

Những cú sốc đồng thời, những rủi ro có mối liên hệ chặt chẽ với nhau và khả năng phục hồi bị xói mòn đang làm gia tăng nguy cơ xảy ra nhiều cuộc khủng hoảng – nơi các cuộc khủng hoảng khác nhau tương tác với nhau làm cho tác động tổng thể vượt xa tổng của từng phần. Hợp tác địa chính trị bị xói mòn sẽ có tác động lan tỏa đối với khung cảnh rủi ro toàn cầu trong trung hạn, bao gồm cả việc góp phần tạo ra một đa khủng hoảng tiềm ẩn về các rủi ro môi trường, địa chính trị và kinh tế xã hội liên quan đến cung và cầu đối với tài nguyên thiên nhiên. Báo cáo mô tả bốn nguy cơ tiềm tàng tập trung vào tình trạng thiếu lương thực, nước và kim loại và khoáng sản, tất cả đều có thể gây ra khủng hoảng nhân đạo cũng như sinh thái - từ chiến tranh nước và nạn đói đến việc tiếp tục khai thác quá mức tài nguyên sinh thái và giảm thiểu và thích ứng khí hậu chậm lại.  

Trong những năm tới, các cuộc khủng hoảng diễn ra đồng thời kéo theo những thay đổi về cấu trúc đối với bối cảnh kinh tế và địa chính trị, làm đẩy nhanh những rủi ro khác mà chúng ta phải đối mặt. 

Tuy vậy, vẫn còn cơ hội để định hình một tương lai an toàn hơn thông qua sự chuẩn bị hiệu quả hơn. Giải quyết tình trạng xói mòn niềm tin trong các quy trình đa phương sẽ tăng cường khả năng tập thể trong việc ngăn chặn và ứng phó với các cuộc khủng hoảng xuyên biên giới đang nổi lên, đồng thời củng cố các biện pháp bảo vệ mà chúng ta có để giải quyết các rủi ro đã hình thành. Ngoài ra, việc tận dụng mối liên kết giữa các rủi ro toàn cầu có thể mở rộng tác động của các hoạt động giảm thiểu rủi ro – tăng cường khả năng phục hồi trong một lĩnh vực có thể có tác động gấp bội đối với sự chuẩn bị chung cho các rủi ro liên quan khác. Khi triển vọng kinh tế xấu đi mang lại những đánh đổi khó khăn hơn cho các chính phủ phải đối mặt với các mối quan ngại về xã hội, môi trường và an ninh, thì việc đầu tư vào khả năng phục hồi phải tập trung vào các giải pháp giải quyết được nhiều rủi ro, chẳng hạn như tài trợ cho các biện pháp thích ứng đi kèm với các lợi ích giảm thiểu tác động tới khí hậu hoặc đầu tư trong các lĩnh vực tăng cường vốn con người và phát triển.

Một số rủi ro được mô tả trong báo cáo năm nay đã gần đạt đến đỉnh điểm. Đây là thời điểm để hành động tập thể, quyết đoán và với lăng kính dài hạn nhằm định hình con đường dẫn đến một thế giới tích cực, toàn diện và ổn định hơn.

Vân Anh