Tác động của tình hình thế giới tới khả năng thúc đẩy năng lực đổi mới sáng tạo của các doanh nghiệp Việt

Cả thế giới đã trải qua ba năm chống chọi với đại dịch COVID-19 mà những tác động của nó đều ảnh hưởng rõ ràng và lâu dài đối với cuộc sống của con người chúng ta.

Khi các sân bay và đường sá trở nên đìu hiu với lệnh giãn cách xã hội, chúng ta đồng thời cũng bị giáng những đòn mạnh mẽ từ việc đứt gãy chuỗi cung ứng và khó khăn trong thương mại toàn cầu.

COVID dần qua đi và Việt Nam là một trong những nền kinh tế nhanh chóng mở cửa trở lại hoàn toàn, những tưởng đó sẽ là thời điểm tuyệt vời cho một cú bật ngoạn mục sau những năm trì trệ, một lần nữa, căng thẳng quân sự Nga và Ukraine nổ ra lại đẩy thế giới vào một cơn khủng hoảng mới: khủng hoảng năng lượng.

Những vấn đề địa chính trị toàn cầu và sự phân cực của các quốc gia đã khiến kinh tế thế giới rơi vào lạm phát nghiêm trọng. Năm 2022 là một bức tranh khá u ám khi lạm phát năng lượng gia tăng, các ngân hàng trung ương tăng lãi suất, giá cả tiêu dùng leo thang, thị trường bất động sản ảm đạm… Dù Việt Nam vẫn tận dụng được nhiều lợi thế về sản xuất và đặc biệt là khi Trung Quốc vẫn còn kiên trì chính sách Zero COVID thời điểm đó, việc các quốc gia phương Tây, đặc biệt là Mỹ - thị trường xuất khẩu lớn nhất của Việt Nam với tỷ trọng 30% - thực hiện thắt chặt chi tiêu, hoàn toàn ảnh hưởng đến xuất khẩu.

Tác động đó vẫn kéo dài cho đến năm 2023, Việt Nam ghi nhận xuất khẩu trong hai tháng đầu năm nay giảm 10,3% so với cùng kì năm trước. 

Bên cạnh đó, chúng ta cũng dễ dàng nhận thấy những thay đổi nhanh chóng của thế giới trong thời gian vừa qua. Hơn bao giờ hết, những tiến bộ công nghệ, mục tiêu phát triển bền vững và các chiến lược ứng phó với rủi ro được đặt lên hàng đầu và trở nên rõ ràng.

Bắt đầu từ cuối năm ngoái và đặc biệt bùng nổ vào đầu năm nay, sự xuất hiện của ChatGPT - một chatbot trí tuệ nhân tạo có khả năng xử lý ngôn ngữ một cách tự nhiên, đã thu hút sự chú ý lớn trên toàn cầu và đặt ra hàng loạt câu hỏi về cách AI có thể thay thế con người trong tương lai.

Ngay tại Việt Nam, AI đã được nghiên cứu để thực hiện một số nhiệm vụ trong y tế, nhận dạng hình ảnh, eKYC, thanh toán mua sắm, dự đoán tiềm năng khách hàng… Hiện nay, những tiến bộ nổi bật của công nghệ dường như diễn ra hàng ngày. Chưa bao giờ thế giới thay đổi và tái định nghĩa lại cách chúng ta học tập, làm việc và sinh hoạt nhanh chóng như vậy.

Trong vấn đề phát triển bền vững, chúng ta đã và đang chứng kiến các quốc gia, trong đó có Việt Nam, cố gắng đẩy nhanh việc hiện thực hóa các mục tiêu khí hậu, tăng trưởng xanh, đặc biệt là khi vấn đề môi trường đang ngày càng nhanh chóng tác động đến đời sống người dân cũng như nền kinh tế của các quốc gia. Các nhà đầu tư nước ngoài có yêu cầu nhất định với các yếu tố bền vững trong hoạt động của doanh nghiệp Việt Nam. Người tiêu dùng ngày nay, đặc biệt là người trẻ, có xu hướng ưu tiên sử dụng sản phẩm, dịch vụ từ những doanh nghiệp có cam kết phát triển bền vững. Việt Nam có mục tiêu đạt mức cân bằng phát thải vào năm 2050.

Đối với một quốc gia đang phát triển tập trung vào các hoạt động sản xuất, đây là một mục tiêu khá tham vọng. Tuy nhiên, Chính phủ Việt Nam đang thực hiện rất nghiêm túc với những thay đổi chính sách cụ thể và khuyến khích hợp lý. Do đó, việc các doanh nghiệp điều chỉnh hoạt động và sản xuất để đi đúng theo định hướng của nhà nước là điều chắc chắn sẽ diễn ra.

Hoạt động trong môi trường kinh doanh đầy biến động và chứa nhiều yếu tố không chắc chắn, các nhà lãnh đạo doanh nghiệp cũng chú trọng nhiều hơn trong việc đầu tư vào các chiến lược ứng phó với rủi ro từ các tác nhân bên ngoài với mục tiêu hỗ trợ doanh nghiệp phát triển bền vững hơn.

Đứng trước tình hình mới của thế giới, chúng ta đặt ra câu hỏi liệu các doanh nghiệp Việt Nam có khả năng thích ứng kịp thời trước những biến động này không?. Theo tôi, câu trả lời là “Phải được”.

Báo cáo Chỉ số đổi mới sáng tạo toàn cầu (Global Innovation Index - GII) năm 2022 do Tổ chức Sở hữu trí tuệ thế giới (WIPO) công bố vào tháng 9/2022 cho thấy, Việt Nam hiện đứng thứ 48 trong số 132 nền kinh tế về năng lực đồi mới sáng tạo, đồng thời đứng thứ ba trong khu vực Đông Nam Á, sau Singapore và Thái Lan. Việt Nam cũng là một trong ba nền kinh tế thu nhập trung bình có tốc độ tăng trưởng hiệu suất đổi mới nhanh nhất cho đến nay.

Trong một thập kỷ vừa qua, Việt Nam đã có bước tiến bộ nhảy vọt khi tăng hơn 20 bậc. Như vậy, xét về nội tại, Việt Nam rõ ràng là một quốc gia có tinh thần đổi mới sáng tạo cao. Điều này cũng là động lực thúc đẩy các doanh nghiệp tiếp tục cải thiện hoạt động sản xuất, kinh doanh nhằm nâng cao năng lực kinh tế.

Lấy ví dụ về phương thức bán hàng trong thời kỳ COVID-19. Khi các lệnh hạn chế đi lại được áp đặt, nhu cầu mua sắm trực tuyến của người dân tăng cao đột biến. Tỷ lệ người Việt sử dụng Internet mua sắm trực tuyến đã tăng từ 77% trong năm 2019, trước COVID, lên đến 88% trong năm 2020. Sau khi COVID qua đi, con số này có giảm nhẹ.

Theo Sách Trắng Thương mại điện tử năm 2022, trong năm 2021, có 74,8% người Việt sử dụng Internet mua sắm trực tuyến, người Việt đang dần quen với khái niệm mua sắm đa kênh. Thói quen mua hàng online của người tiêu dùng vẫn duy trì, và dự kiến số lượng người tiêu dùng Việt mua sắm trực tuyến có thể chạm mốc 60 triệu. Với nhu cầu tăng nhanh và cấp thiết như vậy, hệ thống thương mại điện tử ở Việt Nam vẫn có thể đáp ứng tốt. Một nghiên cứu của Meta đã cho thấy số lượng kênh mua sắm online tại Việt Nam đã tăng trưởng mạnh, năm 2021 tăng đến 41% so với năm 2019. Các hình thức bán hàng online cũng đa dạng, sáng tạo và có nhiều chương trình khuyến mãi hấp dẫn nhằm thu hút người dùng.

Từ trước khi có cam kết hướng đến nền kinh tế có phát thải ròng bằng 0 của Thủ tướng Chính phủ tại COP26, đã có một số doanh nghiệp trong nước, đặc biệt là các doanh nghiệp lớn, hướng đến những mục tiêu phát triển bền vững trong chiến lược kinh doanh của mình.

Hiện nay, sau những chủ trương cụ thể và sự khuyến khích của Chính phủ, đặc biệt là việc Chính phủ phê duyệt Chiến lược quốc gia về tăng trưởng xanh giai đoạn 2021- 2030, tầm nhìn 2050, tỷ lệ các doanh nghiệp đặt mục tiêu bền vững vào chương trình phát triển của họ đã tăng lên. Tăng trưởng xanh hay kinh tế tuần hoàn là những từ khóa quan trọng mà chúng ta có thể nghe ở khắp mọi nơi.

HSBC đã tiếp xúc với nhiều khách hàng doanh nghiệp trong nước, chúng tôi cảm thấy rất lạc quan khi nhiều doanh nghiệp đã nhanh chóng xây dựng chiến lược và nhanh chóng triển khai để tiến đến hoạt động sản xuất, kinh doanh bền vững hơn.

Một số doanh nghiệp đã thay đổi hoàn toàn định hướng hoạt động, theo đuổi mục tiêu sản xuất xanh; trong khi đó, một số doanh nghiệp đã mạnh dạn đầu tư trang thiết bị tiên tiến để xây dựng mô hình kinh tế tuần hoàn. Chúng tôi cũng rất tự hào được đồng hành cùng nhiều doanh nghiệp trong hành trình này.

Tựu trung lại, nếu trước đây, doanh nghiệp chỉ quan tâm đến năng suất sản xuất và làm sao bán được hàng hóa ra thị trường, thậm chí xuất khẩu đi nước ngoài, thì ngày nay, một doanh nghiệp muốn phát triển và tăng trưởng bền vững cần quan tâm nhiều yếu tố hơn. Làm sao để sản xuất ra những sản phẩm tốt mà không tổn hại môi trường và xã hội, vi phạm những quy định của pháp luật? Làm sao ứng dụng công nghệ tiên tiến một cách nhanh chóng để tối ưu hóa hiệu quả, tăng lợi nhuận, đồng thời đáp ứng nhu cầu biến đổi không ngừng của thị trường tiêu dùng? Làm sao để doanh nghiệp có đủ năng lực chống chọi với những biến động khôn lường của thế giới? Làm sao để doanh nghiệp trở nên thu hút hơn trong mắt các nhà đầu tư? Nhìn nhận những yếu tố này, chúng ta cần xây dựng một môi trường mà trong đó:

Chính phủ có những hướng dẫn, định hướng cụ thể, giúp doanh nghiệp, đặc biệt là những doanh nghiệp vừa và nhỏ, nhận thức rõ tầm quan trọng của việc tái định vị hoạt động kinh doanh của họ thông qua đổi mới sáng tạo, để nắm bắt kịp thời những cơ hội mới; kịp thời cập nhật những điều chỉnh trong quy định và những thay đổi của toàn cầu đến doanh nghiệp địa phương.

Các tổ chức, các hiệp hội chung tay hỗ trợ Chính phủ trong việc cung cấp kiến thức đổi mới từng ngày cho cộng đồng doanh nghiệp Việt, giúp kết nối, chia sẻ kinh nghiệm cùng những trường hợp đổi mới sáng tạo thành công trong nước và quốc tế.

Doanh nghiệp chủ động học hỏi, tìm tòi từ các hoạt động chia sẻ trong cộng đồng doanh nghiệp, từ các tổ chức tư vấn trong nước và quốc tế, những xu hướng kinh doanh, đầu tư của thế giới, những yêu cầu mới của người tiêu dùng, các công nghệ tiên tiến… để linh hoạt ứng dụng cho hoạt động của doanh nghiệp nhằm mục đích nâng cao năng suất lao động, chất lượng, giá trị gia tăng của sản phẩm, dịch vụ...

Đầu tư vào các hoạt động nghiên cứu và phát triển (R&D) đã được chứng minh ở nhiều quốc gia là chất xúc tác giúp đổi mới sáng tạo thành công. Vậy nên, với những doanh nghiệp có tiềm lực, đây nên là hoạt động cần chú trọng. Chính phủ cũng cần có những đầu tư tương xứng cho lĩnh vực này trong toàn bộ nền kinh tế. Việt Nam đang là một quốc gia dẫn đầu thế giới về nhập khẩu công nghệ cao, với chính sách khuyến khích FDI chất lượng và giá trị cao của Chính phủ thời gian qua, việc đầu tư cho R&D là hoàn toàn có thể.

Hoạt động đổi mới sáng tạo cần có lực lượng nhân sự nòng cốt với kiến thức và chuyên môn phù hợp. Do đó, doanh nghiệp cần tuyển lựa, tạo điều kiện và đào tạo để những nhân sự tiềm năng có thể được trau dồi và phát huy hết năng lực trong quá trình này.

Khi thế giới thay đổi, với tư cách là một trong những nền kinh tế tăng trưởng nhanh và năng động bậc nhất, có độ mở lớn và đã tham gia sâu rộng vào chuỗi giá trị toàn cầu, Việt Nam không thể đứng yên. Và chúng ta hoàn toàn có năng lực để thực hiện điều đó. Tôi cho rằng, nếu doanh nghiệp tận dụng tốt những lợi thế như vậy, nhanh chóng và tăng tốc hơn nữa thì có thể tạo ra nhiều giá trị lớn trong đổi mới sáng tạo.

Tiếp xúc với nhiều vị lãnh đạo của các doanh nghiệp trong nước, tôi nhận thấy bản thân họ là những người có tầm nhìn xa, tư duy năng động đổi mới, biết tận dụng nguồn lực để tạo ra những kết quả cụ thể. Theo tôi, những tư duy năng động trong đổi mới này chính là một trong những yếu tố giúp chúng ta tạo nên câu chuyện FDI thành công của Việt Nam trong khu vực.

(*) Giám đốc toàn quốc Khối khách hàng Doanh nghiệp lớn, HSBC Việt Nam

Lâm Thúy Nga (*)