Văn hóa

Lễ Vu Lan: Lan tỏa tinh thần đạo hiếu

Minh Ngọc 27/08/2023 10:47

Tại Việt Nam, lễ Vu Lan (ngày rằm tháng Bảy âm lịch hằng năm) không  chỉ đơn thuần mang ý nghĩa tôn giáo thiêng liêng mà còn có ý nghĩa đặc biệt sâu sắc, hướng mỗi người trở về với cội nguồn dân tộc, về với đạo lý “Uống nước nhớ nguồn”. Lễ Vu Lan của Phật giáo đã trở thành truyền thống của tinh thần báo hiếu, báo ân, phù hợp với tinh thần tín ngưỡng thờ tổ tiên thiêng liêng của người dân Việt, là ngày lễ mang đậm nét nhân văn, làm rạng rỡ đạo lý đền ơn đáp nghĩa của dân tộc.

chum_tho_1-2-3_viet_ve_ngay_vu_lan-137245.jpg

Sự tích của lễ Vu Lan

Xuất phát từ sự tích về Đại Đức Mục Kiền Liên (một trong 2 đại đệ tử của Phật Thích Ca) với lòng đại hiếu đã cứu mẹ của mình ra khỏi kiếp ngạ quỷ. Vu Lan là ngày lễ hằng năm để tưởng nhớ công ơn cha mẹ (và tổ tiên nói chung) - cha mẹ của kiếp này và của các kiếp trước.

le-vu-lan-3_1686283620.jpg
Sự tích Đại Đức Mục Kiền Liên cứu mẹ ra khỏi kiếp ngạ quỷ

Theo kinh Vu Lan thì ngày xưa, Mục Kiền Liên đã tu luyện thành công nhiều phép thần thông. Mẹ ông là bà Thanh Đề đã qua đời, ông tưởng nhớ và muốn biết bây giờ mẹ như thế nào nên dùng mắt phép nhìn khắp trời đất để tìm. Thấy mẹ mình, vì gây nhiều nghiệp ác nên phải sanh làm ngạ quỷ, bị đói khát hành hạ khổ sở, ông đã đem cơm xuống tận địa ngục để dâng mẹ. Tuy nhiên, nghiệp ác đã đến lúc phải trả quả thì không ai có thể ngăn cản được, vì vậy khi thức ăn đưa lên miệng đã hóa thành lửa đỏ.

Cũng theo kinh Vu Lan bồn, Mục Kiền Liên quay về tìm Phật để hỏi cách cứu mẹ, Phật dạy rằng: "Dù ông thần thông quảng đại đến đâu cũng không đủ sức cứu mẹ ông đâu. Chỉ có một cách nhờ hợp lực của chư tăng khắp mười phương, hồi hướng công đức để tiêu trừ nghiệp ác mới mong giải cứu được. Ngày rằm tháng 7 là ngày thích hợp để cung thỉnh chư tăng, hãy sắm sửa lễ cúng vào ngày đó".

Làm theo lời Phật, mẹ của Mục Liên đã được giải thoát. Phật cũng dạy rằng: chúng sanh ai muốn báo hiếu cho cha mẹ cũng theo cách này (Vu-Lan-Bồn Pháp). Từ đó, ngày lễ Vu-lan ra đời.

Truyền thống và lễ nghi

Tại một số nước Á Đông, trong đó có Việt Nam, ngày lễ Vu Lan thường được tổ chức vào ngày 15/7 (Âm lịch), để tỏ lòng hiếu kính với cha mẹ, ông bà và cũng để giúp đỡ những linh hồn đói khát. Ngoài ra, còn có cúng dường, làm phước, phóng sinh, bố thí để hồi hướng công đức cho cha mẹ.

le-vu-lan-2_1686283628.jpg
Một trong những hoạt động ngày Lễ Vu Lan 

Theo quan niệm của dân gian, vào ngày rằm tháng Bảy âm lịch, Diêm Vương cho các âm hồn lên dương trần hưởng lộc. Theo đó, mọi gia đình làm cỗ cúng gia tiên những người đã khuất, thậm chí còn đốt cả vàng mã. Ngoài ra còn có lễ vật cúng cho cô hồn lang thang, vất vưởng, không người hương khói. Lễ vật này thường là món ăn thông thường như cơm, cháo, bỏng gạo, xôi, chè kho, bánh đa, hoa quả hay gạo muối...

Hình thức cho âm hồn hưởng lộc có nhiều cách như đổ cơm, cháo vào các lá cây, vườn..., rắc gạo, muối ra sân, ngõ... để các vong hồn cô đơn hay già yếu dễ hưởng thụ. Những lễ vật khi cúng xong có thể chia tán cho trẻ nhỏ để lấy may, lấy phước.

Các nghi lễ quan trọng ngày Vu Lan báo hiếu

Chuẩn bị mâm cỗ cúng lễ Vu Lan

Tại Việt Nam, việc cúng Rằm tháng Bảy thường cúng ở chùa (thờ Phật) trước, rồi mới đến cúng tại gia. Lễ này thường được làm vào ban ngày, tránh làm vào ban đêm, khi Mặt Trời đã lặn. Mâm cúng Phật thường có: cơm chay, ngũ quả và nghi thức đọc văn khấn để cầu nguyện công đức, giải trừ nghiệp báo cho tổ tiên đã khuất.  Lễ vật cúng thần linh thường có: xôi, gà luộc nguyên con, bánh chưng, trà, rượu, trái cây, hoa tươi… cùng văn khấn mong đấng thần linh phù hộ, che chở cho gia đình khỏe mạnh, bình an.

Ngoài ra, theo truyền thống tín ngưỡng thờ cúng tổ tiên trong dân gian, ngày này là ngày "Xá tội vong nhân" nên nhiều nhà có mâm cơm cúng trước nhà, để cúng những vong linh bơ vơ không gia đình, còn gọi theo dân gian là "cúng cô hồn, "cúng thí thực" (tặng thức ăn).

Vào ngày này, mọi gia đình đều cúng hai mâm: cúng tổ tiên tại bàn thờ tổ tiên và cúng chúng sinh (cúng thí thực hay cúng cô hồn) ở sân trước nhà hoặc trên vỉa hè (nếu đường rộng), thời gian cúng là vào buổi chiều.

tet_offerings-_hue_2011.jpg
Mâm cúng gia đình ngoài trời

Trên mâm cúng tổ tiên, gia đình bày đặt một mâm cỗ mặn, tiền vàng và cả những vật dụng dành cho người cõi Âm tức đồ mã làm bằng giấy có tính tượng trưng nhưng hình dạng giống như đồ thật như quần áo, giày dép, quần áo, tiền vàng mã, ngựa, các vật dụng trang sức, người giúp việc,... đến những vật hiện đại: nhà cao tầng, xe ô tô, xe máy, điện thoại, tủ lạnh, tivi,... để cho người cõi Âm có được một cuộc sống tiện nghi giống như người dương trần. 

Trên mâm cúng chúng sinh, lễ vật gồm có: quần áo giấy với nhiều màu sắc (xanh biển, tím, hồng, cam, vàng, xanh lá), các loại bánh kẹo, chè lam, kẹo vừng, kẹo dồi, bánh quế, 12 chén cháo loãng (cháo hoa), tiền vàng mã, nước suối hoặc rượu nếp, bia, chén muối, chén gạo, ngô, khoai lang, khoai tây, củ sắn (củ mì), trái cây (cóc, ổi, mía, chôm chôm, đậu phộng/lạc)...

Nghi lễ “Bông hồng cài áo” ngày Vu Lan

Tại các chùa và hội đoàn Việt Nam, vào ngày lễ Vu Lan thường có nghi thức "Bông hồng cài áo", tức cài bông hồng cho những ai còn mẹ và bông trắng cho những ai mất mẹ, nhắc nhở về lòng hiếu thảo và tình người. Nghi thức này do Thiền sư Thích Nhất Hạnh khởi xướng trong cuốn sách viết năm 1962. Một số địa phương có tục lệ riêng như ở Quy Nhơn thì dân chúng xếp thuyền giấy rồi thả ra biển để tưởng nhớ những ai ra khơi rồi mất tích như hồi thập niên 1980-90 với nạn thuyền nhân vượt biên.

le-vu-lan-6_1686283593.jpg
Nghi lễ Bông hồng cài áo

Thả đèn hoa đăng

Từ lâu, thả đèn hoa đăng đã trở thành nghi thức truyền thống trong ngày Vu Lan báo hiếu. Nghi thức còn là một phần không thể thiếu của Phật giáo, với ý nghĩa cầu siêu cho những người đã khuất. Mỗi ngọn đèn hoa đăng đều được thiết kế tỉ mỉ với ngọn nến được thắp sáng trước khi thả xuống sông, kèm theo những ý niệm tốt lành và lời nguyện cầu an lạc.

le-vu-lan-10_1686283556.jpg
Thả đèn hoa đăng

Những việc nên và không nên làm trong ngày lễ Vu Lan

Những việc nên làm

Thực hiện đúng với tinh thần báo ân, báo hiếu của lễ Vu Lan, bạn nên làm những việc dưới đây để có mùa lễ đầy ý nghĩa. Cụ thể như: Thăm viếng, dâng hoa, thắp hương lên mộ ông bà, tổ tiên nhằm tri ân, tưởng nhớ nguồn cội; ăn chay, hướng thiện, làm việc tốt, giúp người khó khăn, hoạn nạn nhằm hồi hướng công đức cho đấng sinh thành; đi chùa cầu an, tham gia các hoạt động trong Đại lễ Vu Lan và trau dồi kiến thức về Phật pháp; thăm hỏi, quan tâm cha mẹ, ông bà và dành tặng những món quà ý nghĩa.

le-vu-lan-8_1686283573.jpg

Đây là những hoạt động thiết thực nhất để thể hiện tình thương, lòng hiếu thảo, mang đến niềm vui cho ông bà, cha mẹ. Trên tất cả, lễ Vu Lan là dịp để ôn lại những giá trị truyền thống và lòng hiếu kính. Vì vậy, chúng ta hãy sống và làm việc theo tinh thần từ bi, lòng nhân ái và tôn trọng đối với mọi người xung quanh.

Những việc không nên làm

Vào "tháng cô hồn", nhiều người Việt Nam tin là tháng không may mắn và có những điều kiêng kỵ như: không mua sắm, không đi chơi đêm, không nhổ lông chân, không phơi quần áo, không bơi lội dưới sông, ao hồ; không sát sinh để tránh đau ốm và gặp phải những điều không may; không nên gây gổ, làm điều xấu… và tùy vùng còn có thêm những kiêng kỵ khác như: không khai trương, mở cửa hàng, xây nhà, cưới hỏi...

Những quan niệm trên thuộc tín ngưỡng dân gian và có thể khác nhau ở từng vùng miền và trong niềm tin của mỗi người.

Theo hòa thượng Thích Bảo Nghiêm - Phó chủ tịch Hội đồng trị sự Trung ương Phật giáo Việt Nam - quan niệm của người Việt là không có tháng cô hồn, mà chỉ có tháng xá tội vong nhân. Do đó, thay vì cúng bái, tôn thờ những điều mê tín, con người nên hướng tới những điều thiện, như xá tội vong nhân và báo hiếu với cha mẹ, ông bà.

(Tổng hợp)

Minh Ngọc