Fintech giúp hiện đại hóa hình thức tiết kiệm và cho vay truyền thống

ROSCA – công cụ tiết kiệm tín dụng truyền thống

Thiếu các tổ chức tài chính chính thức là trở ngại trong các cộng đồng nông thôn. Các hộ gia đình nông thôn thường có nhiều nguồn tín dụng, từ các khoản vay từ bạn bè và người thân (thường được thực hiện có đi có lại do đó không phải chịu bất kỳ khoản lãi suất nào).

ROSCA, viết tắt của Rotating Savings and Credit Association (Hội nhóm Tiết kiệm và Tín dụng xoay vòng) và các hợp tác xã tín dụng là hình thức ở giữa trong các hình thức tín dụng ở nông thôn. Trong khi hợp tác xã tín dụng là một tổ chức chính thức và có tư cách pháp nhân, ROSCA được nhiều người biết đến hơn, phù hợp với nhu cầu của các hộ gia đình nông thôn nhờ tính đơn giản và sự hiểu biết không chính thức giữa các thành viên trong cộng đồng.

Ở Việt Nam, không mấy người biết đến thuật ngữ ROSCA nhưng nhắc tới chơi hụi (hay các tên khác như họ, hội, biêu, phường, huê)  thì hầu như người Việt nào cũng đã từng nghe tới. Hơn thế, hình thức tiết kiệm và cho vay dân gian này phổ biến trên khắp thế giới (được gọi là committee ở India, djanggis ở Cameroon và susus ở Nam Phi). Theo tài liệu “The Kou in Japan: A Precursor of Modern Finance”, một hình thức tương tự như chơi hụi có thể đã xuất hiện ở Nhật Bản từ thế kỷ 13. Có thể hình dung cách hoạt động của một nhóm hụi qua một ví dụ đơn giản hóa như sau: nếu một người tiết kiệm được 2 triệu đồng mỗi tháng nhưng lại muốn mua một chiếc xe máy có giá 20 triệu thì anh ta sẽ có thể mua nó sau 10 tháng tiết kiệm. Nhưng nếu 10 người có cùng một mục đích thì họ có thể đạt được điều đó nhanh hơn trong 90% các trường hợp. Mỗi tháng, mỗi người sẽ góp họ 2 triệu. Một người được “bốc” ngẫu nhiên để nhận 20 triệu trong tháng đầu. Các tháng sau cũng “bốc” ngẫu nhiên để xác định người nhận “bát họ” và thế là 9 trong 10 người sẽ có thể mua xe máy sớm hơn dự tính (trong khi họ vẫn cho vào quỹ tiết kiệm để mua xe 2 triệu nếu không có nhóm chơi hụi).

ROSCA đóng vai trò như một công cụ tiết kiệm và tín dụng, và có một số ưu điểm khiến nó trở nên phổ biến:

- Hạch toán kế toán đơn giản (chỉ phải theo dõi xem ai đã nhận được “bát họ” và ai chưa);

- Vòng đời của ROSCA có sự khởi đầu và kết thúc rõ ràng;

- Không cần phải cất giữ tiền vì tiền đi thẳng từ túi người này vào túi người khác.

ROSCA cũng đóng vai trò như một công cụ tuyệt vời để tiết kiệm tiền do không có các tổ chức tiết kiệm chính thức ở các cộng đồng nông thôn. Miễn là các thành viên ROSCA đã quen biết nhau, rủi ro tín dụng sẽ không phải là vấn đề: các thành viên có thể thực thi các biện pháp trừng phạt (xã hội và kinh tế) đối với những người ngừng đóng góp vào quỹ.

Theo báo cáo “The Global Findex Database 2014: Measuring Financial Inclusion Around the World” của World Bank, 17% những người trưởng thành tiết kiệm tiền ở các nước đang phát triển đang làm điều đó một cách “bán chính thức”, chủ yếu là thông qua các nhóm ”hụi”. Do đó, quy mô của các nhóm hụi là khá lớn so với hình dung của những người chỉ quen với dịch vụ ngân hàng truyền thống.

ROSCA phiên bản 2.0 và 3.0

ROSCA đã nhận được sự quan tâm đáng kể và tiến hóa lên phiên bản 2.0.

ROSCA thế hệ thứ hai được quản trị bởi một bên thứ ba đáng tin cậy. ROSCA 2.0 nơi có hơn bảy triệu người sử dụng, chúng được gọi là  Consorcios, được quản lý bởi các tổ chức tài chính thu hút khách hàng bằng cách giới thiệu với họ sản phẩm giúp mua ô tô, xe máy mới nhanh hơn.

Khi một  thành viên đã “bốc hụi” mất khả năng chi trả, việc đó ngay lập tức kích hoạt việc thu hồi hàng hóa đã nhận và bán lại. Bất kỳ số tiền chênh lệch giữa giá trị thu hồi và số dư thanh toán chưa thanh toán được coi là khoản cho vay quá hạn. Mặc dù rủi ro tín dụng vẫn do các thành viên của nhóm hụi chịu nhưng ngân hàng quản trị sẽ cố gắng hết sức để xây dựng một kế hoạch giải quyết vấn đề cho người tham gia vỡ nợ và thúc đẩy quá trình kiện tụng trong trường hợp xấu nhất.

ROSCA là một giải pháp tài chính khả thi có thể được phổ biến trên toàn thế giới. Một số công ty khởi nghiệp đã đánh cược vào cơ hội này và đã tạo ra ứng dụng di động cho ROSCA (có thể gọi là ROSCA thế hệ thứ ba hoặc ROSCA 3.0). Họ kiếm tiền từ hai luồng doanh thu:

- Phí xử lý nhận được từ các thành viên;

- Phí giới thiệu từ các đối tác khi giới thiệu thành viên ROSCA (ví dụ: đại lý ô tô, nhà cung cấp dịch vụ thế chấp).

Công ty CredRight ở Ấn Độ thậm chí còn cung cấp tín dụng cho thành viên của các “chit fund” – phiên bản ROSCA của nước này. Đại diện của CredRight làm việc chặt chẽ với các nhà tổ chức quỹ, gặp trực tiếp những người đăng ký khoản vay trước khi họ điền vào các biểu mẫu trực tuyến của mình. Bằng cách truy cập vào dữ liệu thành viên của quỹ, CredRight có rất nhiều thông tin để đánh giá mức độ tín nhiệm. Dựa vào đó, CredRight cung cấp những khoản vay để các thành viên của quỹ có thể dùng trước trong khi chờ đến lượt “bốc bát họ”.

ROSCA kỹ thuật số có thể mang lại nhiều lợi ích bao gồm:

- Tăng cường an toàn vật lý của các thành viên bằng cách chuyển tiền kỹ thuật số và loại bỏ tiền mặt khỏi chu trình hoạt động.

- Tạo cơ hội cho các thành viên tham gia tiết kiệm dài hạn như một phần bổ sung cho các nhóm góp vốn ngắn hạn.

- Tạo cơ hội cho các thành viên “tốt nghiệp” chuyển sang các sản phẩm dịch vụ tài chính khác.

- Gia tăng quy mô, làm tăng khả năng tồn tại và có thể mở rộng phạm vi tiếp cận đến các địa điểm xa xôi, thậm chí là ra ngoài phạm vi quốc gia.

- Thu thập tối đa thông tin từ các nguồn khác nhau, sử dụng phân tích dữ liệu lớn và AI để đánh giá các thành viên tiềm năng và khả năng góp vốn, độ tín nhiệm của họ.

Một xu thế mới rất đáng quan tâm là việc triển khai ROSCA kỹ thuật số tại những nước phát triển – nơi có đặc điểm rất khác với các nước đang phát triển, quê hương của các nhóm hụi truyền thống. Có thể thấy điều này qua ví dụ của StepLadder, một dự án giai đoạn đầu có trụ sở tại Vương quốc Anh, đã số hóa ROSCA và làm cho nó trở nên an toàn và đơn giản.

Tập trung vào những người mua nhà lần đầu, StepLadder giúp giải quyết một vấn đề xã hội lớn ở Anh. Theo báo cáo của tổ chức từ thiện Shelter, có tới 2,8 triệu công dân Anh thừa nhận họ đang trì hoãn việc lập gia đình vì thiếu nhà ở giá rẻ. Do đó, công ty khởi nghiệp có cơ hội lớn để mở rộng quy mô và phát triển kinh doanh. Sử dụng các cơ hội của ngân hàng mở và tổ chức đánh giá tín dụng truyền thống, StepLadder thực hiện đánh giá tín dụng và chỉ định người dùng vào một vòng kết nối (“nhóm hụi”) phù hợp.

Một ví dụ khác, công ty khởi nghiệp Ai Cập MoneyFellows với các hoạt động tại Vương quốc Anh và Trung Đông, tài trợ nhu cầu mua sắm nhiều loại hàng hóa lâu bền và khả năng gia nhập các “nhóm hụi” của khách hàng. Công ty này phục vụ khoảng 150.000 khách hàng và vừa gọi vốn được 4 triệu đô la từ một số nhà đầu tư mạo hiểm để thúc đẩy tăng trưởng và mở rộng sự hiện diện của mình sang các nước châu Phi.

 Nghiên cứu đã chỉ ra rằng tiết kiệm bắt buộc nhờ vào ROSCA sẽ hạn chế những vụ mua sắm lãng phí và do đó tăng gấp ba tỷ lệ thành công. Hơn nữa, sự siết chặt của thị trường tín dụng và sự sụt giảm đáng kể trong việc phê duyệt khoản vay sẽ buộc người tiêu dùng phải tìm kiếm các lựa chọn tín dụng khác. ROSCA thế hệ thứ ba chỉ mới bắt đầu hành trình và có tất cả những gì cần thiết để thu hút sự chú ý của người tiêu dùng và trở thành một giải pháp tín dụng được biết đến rộng rãi ở các thị trường phát triển.

ROSCA kỹ thuật số đối mặt nhiều rào cản

Dù đã được triển khai ở nhiều nơi trên thế giới và thu được những kết quả hứa hẹn nhưng ROSCA kỹ thuật số vẫn phải đối mặt với rất nhiều rào cản (cả về chính sách và kỹ thuật). Ít nhất, chúng ta có thể thấy các công ty Fintech dự kiến phát triển loại hình sản phẩm này cần lưu ý những vấn đề kỹ thuật sau:

Nhắm mục tiêu những người có thu nhập thấp

Các cá nhân có thu nhập thấp, cực kỳ nhạy cảm với chi phí trong các giao dịch kỹ thuật số. ROSCA truyền thống hấp dẫn phân khúc mục tiêu này vì chúng không tính các chi phí không liên quan và yêu cầu lưu trữ hồ sơ tối thiểu. Tuy nhiên, mọi người sẽ mất lợi ích này nếu họ phải trả phí thành viên cho một nền tảng kỹ thuật số để quản lý các giao dịch của nhóm của họ và phân phối tiền góp hụi.

Sự nhạy cảm về giá này càng được nhấn mạnh bởi thực tế là nhiều thành viên bị hấp dẫn bởi khả năng được nhận tiền sớm. Một số thành viên hối tiếc khi tham gia ROSCA khi họ chỉ được nhận tiền sau nhiều chu kỳ góp vốn. Những người đó sẽ không thích sử dụng ROSCA ở định dạng kỹ thuật số nếu họ phải trả trước một khoản phí.

Vai trò của người lãnh đạo nhóm là rất quan trọng

Vai trò của một trưởng nhóm là then chốt đối với việc quản lý và sự thành công của một ROSCA. Trưởng nhóm lựa chọn trước các ứng viên phù hợp, triệu tập các thành viên tham gia họp, đảm bảo rằng số tiền không bị thất thoát và đóng vai trò là sổ cái “sống” của một nhóm hụi. Trong khi việc theo dõi sổ sách có thể được giải quyết một cách dễ dàng thì vai trò của trưởng nhóm trong việc xây dựng sự tin tưởng lẫn nhau của các thành viên lại rất khó thay thế. Để có thể triển khai rộng rãi, giải pháp ROSCA kỹ thuật số thường sử dụng các thuật toán trong việc lựa chọn và giới thiệu các thành viên cho mỗi nhóm. Khi đó vai trò của trưởng nhóm sẽ khó duy trì như với các nhóm truyền thống. Vì rủi ro tín dụng vẫn do các thành viên trong nhóm gánh vác nên việc làm thế nào để các thành viên có được sự tin tưởng lẫn nhau là một điều hết sức quan trọng.

Hiểu các cuộc đàm phán nằm ở đâu

Để ROSCA hoạt động trên nền tảng kỹ thuật số, các thành viên cần đàm phán về nhiều khía cạnh khác nhau. Họ cần giới thiệu thành viên mới và quyết định về chu kỳ phân phối cũng như chính sách luân phiên (bốc hụi). Đối với nhiều ROSCA, việc gặp mặt trực tiếp với một trưởng nhóm được chỉ định có thể ít phức tạp hơn. Tương tác giữa các thành viên của ROSCA không thể sao chép hoặc hiểu rõ ràng trên nền tảng kỹ thuật số. Các nền tảng ROSCA kỹ thuật số thường muốn sử dụng dữ liệu của các thành viên để bán chéo các sản phẩm tùy chỉnh của bên thứ ba như tín dụng (thường được cung cấp cho những người chưa đến lượt “bốc bát họ”), bảo hiểm và phiếu hoàn tiền nhằm giảm phí sử dụng cho các thành viên. Tuy nhiên, vì hầu hết các động lực xã hội trong ROSCA đều diễn ra ngoại tuyến và trực tiếp giữa các thành viên, rất khó để xây dựng hồ sơ khách hàng đầy đủ có thể được sử dụng để bán chéo sản phẩm, ngay cả khi có sự ra đời của chatbot và AI.

Hiểu rõ đối tượng mục tiêu

Người nghèo thường sử dụng ROSCA như một sản phẩm tiết kiệm không chính thức cho hộ gia đình chứ không chỉ cho cá nhân. Mặc dù người đóng hụi có thể bỏ tiền riêng của mình vào ROSCA nhưng điều này không có nghĩa là được sử dụng số tiền “bốc bát họ” cho các chi phí cá nhân hoặc không hỏi ý kiến ​​các thành viên trong gia đình. Vì thế cần hiểu rõ động thái nhóm và gia đình để thiết kế sản phẩm cho phù hợp. Để tái tạo việc ra quyết định ngoại tuyến, các nhóm trò chuyện có thể được cung cấp trên nền tảng ROSCA kỹ thuật số để cho phép các thành viên trong gia đình tổ chức các cuộc thảo luận.

Tài liệu tham khảo

- https://www.fintechfutures.com/2020 /08/rosca-is-there-a-potential-for-entering-developed-markets/

- https://inc42.com/resources/digital-rosca-the-new-kid-on-the-block/

- https://medium.com/@sunilsachdev /fintech-meets-rotating-savings-and-credit-associations-ffe30564f130

- https://www.accion.org/how-three-indian-companies-are-making-fintech-more-inclusive

- http://documents1.worldbank.org/ curated/en/187761468179367706/pdf/WPS7255.pdf

- https://pdf.usaid.gov/pdf_docs/ pnabf110.pdf

- https://www.statista.com/statistics /756059/value-of-rosca-transactions-by-country/

Bài đăng trên Tạp chí Thị trường Tài chính Tiền tệ số 20 năm 2021

Nguyễn Anh Tuấn (Tổng hợp)