Báo chí dữ liệu là hướng đi không thể tách rời dòng chảy báo chí Việt Nam

Vài năm gần đây, sự phát triển mạnh mẽ của khoa học công nghệ, mạng xã hội và gần đây là Trí tuệ nhân tạo (AI) đã tác động đến hành vi người dùng Internet và xu thế phát triển của báo chí hiện đại.

Chia sẻ tại Phiên thảo luận “Báo chí dữ liệu và Chiến lược nội dung vượt trội" tại Diễn đàn báo chí toàn quốc trong khuôn khổ Hội báo toàn quốc năm 2024, ThS. Ngô Việt Anh – Phó Trưởng ban Nhân dân điện tử Báo Nhân Dân cho biết, theo nghiên cứu của Quỹ Báo chí Hàn Quốc (KPF), số lượng người tiếp nhận thông tin qua các phương tiện truyền thông truyền thống đang sụt giảm mạnh. Các cơ quan truyền thông Hàn Quốc hiện nay đều phát triển nội dung, hình thức phù hợp với phương tiện truyền thông mới, trong đó mạng xã hội được tận dụng triệt để.

Theo báo cáo xu hướng báo chí - truyền thông năm 2024 của Viện Nghiên cứu Báo chí Reuters (Anh), có 3 xu hướng chính đang tác động đến báo chí truyền thông: Thứ nhất, nhiều loại thiết bị mới ra đời. Thứ hai, các nền tảng số, mạng xã hội chuyên biệt về sáng tạo âm thanh và video phát triển bùng nổ. Thứ ba, làn sóng trí tuệ nhân tạo. Một số tòa soạn gọi sự thay đổi này là “giai đoạn thứ hai” trong cuộc cách mạng kỹ thuật số, đòi hỏi các cơ quan báo chí phải có chiến lược nội dung khác biệt, vượt trội để giữ chân công chúng.

Trên thế giới, New York Times là một trong những ví dụ thành công về xây dựng chiến lược chuyển đổi số dựa vào giá trị cốt lõi, thế mạnh nền tảng là kho dữ liệu không giới hạn của họ kết hợp với công nghệ hiện đại để sản xuất, phân phối nội dung.

Tại Việt Nam, một số cơ quan báo chí đang thúc đẩy chiến lược nội dung đa phương tiện, kết hợp báo chí dữ liệu với khoa học công nghệ và các ý tưởng sáng tạo; một số cơ quan báo chí tập trung vào chiến lược nội dung chuyên sâu vào các thị trường ngách...

ThS. Trần Lệ Thùy, chuyên gia báo chí truyền thông, chia sẻ thêm, báo chí hiện đang trải qua một quá trình biến đổi sâu sắc do sự tiến bộ của công nghệ số.

Điều này đã dẫn đến sự xuất hiện của các phương pháp mới trong sản xuất và xuất bản tin tức, như báo chí dữ liệu (data journalism). Báo chí dữ liệu là một lĩnh vực mới mẻ kết hợp kiến thức từ nhiều lĩnh vực khác nhau, như khoa học xã hội, khoa học dữ liệu, khoa học máy tính, phân tích dữ liệu, thiết kế thông tin và kể chuyện.

Một chiến lược phổ biến để đầu tư dài hạn vào việc phát triển kỹ năng báo chí dữ liệu là sử dụng phần mềm sáng tạo. Đồng thời, để sản xuất câu chuyện tương tác và hình ảnh, hầu hết các phòng báo chí phụ thuộc, ít nhiều vào các nền tảng bên ngoài.

"Hầu hết các dự án báo chí dữ liệu đoạt giải điều chứa đựng các đồ họa tương tác và động, được xây dựng và lưu trữ trên nhiều nền tảng nội bộ và bên ngoài, theo nghiên cứu được thực hiện về các dự án đoạt giải báo chí dữ liệu...", bà Trần Lệ Thuỳ nói.

Bởi lẽ đó, chuyên gia này cho rằng, các toà soạn báo chí Việt Nam nên quan tâm đến phát triển báo chí dữ liệu, trở thành nghiệp vụ không thể thiếu của nhà báo.

"Nghiệp vụ dữ liệu đi cùng với kỹ năng sản xuất tác phẩm báo chí có thể đảm bảo tính công bằng, chính xác, cân bằng trong tác phẩm báo chí, xây dựng lòng tin đối với độc giả. Đây là một chiến lược quan trọng trong xây dựng nội dung vượt trội", bà Trần Lệ Thuỳ Lưu ý.

Nhấn mạnh thêm tầm quan trọng của dữ liệu đối với báo chí, PGS,TS. Trần Quang Diệu, Giám đốc Trung tâm Ứng dụng Công nghệ thông tin - Học viện Chính trị Quốc gia Hồ Chí Minh, cho rằng việc ứng dụng khoa học dữ liệu để phát triển nội dung báo chí vượt trội là xu hướng tất yếu hiện nay.

Đưa ra thông tin chung về mô hình toà soạn số, diễn giả nhận định hiện tại các cơ quan báo chí mới chỉ dừng ở mức tương đối độc lập, chưa có sự liên kết và chia sẻ. Cần xây dựng một hệ sinh thái báo chí mà ở đó các cơ quan báo chí có thể cùng chia sẻ dữ liệu, tạo thành một kho dữ liệu chung. Để làm được điều này, các cơ quan quản lý Nhà nước cần có sự hướng dẫn, định hướng cụ thể.

Chia sẻ góc nhìn quốc tế, ông Kah Whye Lee – Giám đốc khu vực Châu Á, Hiệp Hội báo chí xuất bản thế giới, cho biết, phần nhiều các cơ quan báo chí trong khu vực châu Á, trong đó có Việt Nam, đang trong quá trình đầu tư, ứng dụng công nghệ vào việc làm báo.

"Thời đại sáng tạo sáng tạo đã mang lại nhiều đột phá hơn và nhiều cơ hội hơn cho các nhà xuất bản báo chí. Đây là xu hướng buộc các toà soạn không thể chọn "đứng ngoài lề", ông Kah Whye Lee nói.

PGS,TS Đỗ Thị Thu Hằng, Uỷ viên Ban Thường vụ, Trưởng ban Nghiệp vụ Hội Nhà báo Việt Nam nhấn mạnh, báo chí dữ liệu có vị trí trung tâm và vai trò cốt lõi trong tiến trình phát triển báo chí số trên thế giới và Việt Nam, là giải pháp mạnh để thực thi chiến lược nội dung vượt trội, nâng cao năng lực cạnh tranh của cơ quan báo chí. Do đó:

Một là, các cơ quan báo chí cho chiến lược nội dung vượt trội hiệu quả đều phải phát triển báo chí dữ liệu. Nguồn dữ liệu mở, dữ liệu liên kết, dữ liệu tự thân của các cơ quan báo chí, đặc biệt là dữ liệu cho việc phân tích xu hướng báo chí sẽ là cơ sở cho việc lọc và làm giàu dữ liệu, phân tích đánh giá, trực quan hoá dữ liệu là những thao tác cơ bản để ứng dụng báo chí dữ liệu trong kể chuyện đa phương tiện, tạo tính đặc sắc và vượt trội của nội dung báo chí.

Hai là, để phát triển báo chí dữ liệu, cần hiểu rõ bản chất, vai trò, điều kiện thực thi nó, có giải pháp tổng thể trên cơ sở lý thuyết và thực tiễn năng lực, nguồn lực, xu hướng thế giới, đặc thù công chúng của từng cơ quan báo chí. Chỉ có nội dung vượt trội khi cơ quan báo chí đổi mới sáng tạo cả 4 lĩnh vực: chiến lược sản phẩm dịch vụ, lĩnh vực hoạt động nghiệp vụ, lĩnh vực công chúng - khách hàng và kinh tế báo chí truyền thông.

Ba là, báo chí dữ liệu là hướng đi không thể tách rời dòng chảy báo chí Việt Nam. Để có một sự phát triển bền vững, ngoài tự thân các cơ quan báo chí chủ động nghiên cứu, tìm kiếm cho riêng mình mô hình báo chí dữ liệu và chiến lược nội dung vượt trội thì cần xây dựng một hệ sinh thái báo chí truyền thông chuyên nghiệp, hiện đại, hướng tới báo chí số.

Thông qua hệ sinh thái này, các cơ quan báo chí có khả năng sẵn sàng chia sẻ, kết nối dữ liệu. Để thực hiện điều này, vai trò của các cơ quan có tính định hướng, quản lý, dẫn dắt như Ban Tuyên giáo Trung ương; Bộ Thông tin và Truyền thông; Hội nhà báo Việt Nam rất quan trọng.

Theo đó, Ban Tuyên giáo Trung ương, Bộ Thông tin và Truyền thông cần tham mưu, hoàn thiện chủ trương, đường lối của Đảng, chính sách của Nhà nước; Hội Nhà báo có vai trò dẫn dẵn, tư vấn xây dựng các mô hình quản lý và mô hình nghiệp vụ của các cơ quan báo chí trong xây dựng hệ sinh thái này.