Đồng Đô la Mỹ đang ở đâu?

Đô la Mỹ là một loại tiền tệ phi thường. Khủng hoảng và chiến tranh có thể làm rung chuyển thế giới, những thay đổi sâu sắc trong kết cấu toàn cầu thúc đẩy sự trỗi dậy của các cường quốc mới - bất kể điều gì xảy ra, tiền của Mỹ vẫn bảo vệ vai trò thống trị của mình trong hệ thống tiền tệ quốc tế. Ít nhất, đó là cách nó đã làm được cho đến bây giờ.

Đồng Đô la Mỹ vẫn là cái neo tiền tệ của thế giới. Đây là một lý do khác khiến phương Tây có thể áp đặt các biện pháp trừng phạt tài chính toàn cầu, cứng rắn đối với Nga vì chiến dịch quân sự đặc biệt tại Ukraine. Tuy nhiên, hiện nay, có một số dấu hiệu cho thấy sự thống trị của đồng Đô la Mỹ có thể sắp kết thúc. Có ba yếu tố chính làm dấy lên nghi ngờ:

Thứ nhất, lạm phát có thể bào mòn dai dẳng niềm tin quốc tế vào giá trị của đồng Đô la. Giá tiêu dùng ở Mỹ hiện đang tăng với tốc độ 8% - và xu hướng đang tăng lên. Nước Mỹ đang quá nóng! Điều quan trọng bây giờ là Ngân hàng Dự trữ Liên bang Mỹ (FED) ứng phó với nó một cách dứt khoát như thế nào.

Thứ hai, vũ khí sắc bén nhất trong kho vũ khí trừng phạt chống lại Nga là việc đóng băng dự trữ ngoại hối của Moscow tại các ngân hàng trung ương khác, một bước chưa từng tồn tại dưới hình thức này trước đây. Nếu sau đó, những lo ngại lan rộng rằng Washington có thể tịch thu dự trữ ngoại hối bất cứ lúc nào, điều này có thể gây ra thiệt hại lớn cho đồng Đô la.

Thứ ba, mô hình kiến tạo sức mạnh kinh tế đang thay đổi nhanh chóng do chiến dịch quân sự đặc biệt tại Ukraine – từ các thể chế toàn cầu do Mỹ truyền cảm hứng để hướng tới sự hình thành khối mới với thị trường tài chính phân mảnh. Sẽ không có gì ngạc nhiên nếu sự thay đổi này được phản ánh trên thị trường tiền tệ.

Hậu duệ của một siêu tiền

Phải thừa nhận rằng, các cuộc thảo luận về sự suy giảm của siêu tiền tệ Đô la Mỹ đã diễn ra trong hơn 50 năm. Và chắc chắn có đủ lý do: Năm 1971, hệ thống Bretton Woods sụp đổ, trong đó, các đồng tiền phương Tây khác xoay quanh đồng Đô la (lúc đó, vẫn được hỗ trợ bằng vàng) là ngôi sao trung tâm. Do đó, đã bắt đầu giai đoạn "lạm phát cao". Nó kết thúc khi Fed tăng lãi suất cực cao vào đầu những năm 1980, gây ra sóng gió toàn cầu. Trong những năm 1980, Mỹ đã đi từ vị trí chủ nợ lớn nhất thế giới trở thành con nợ lớn nhất thế giới - và điều này không làm giảm vị thế toàn cầu của đồng tiền nước này. Các lựa chọn thay thế cho đồng Đô la Mỹ đã được xem xét: trong những năm 1980, sự trỗi dậy của kinh tế Nhật Bản dường như chỉ ra vai trò quốc tế mạnh mẽ của đồng Yên; vào cuối những năm 1990, một đối thủ cạnh tranh lần đầu tiên xuất hiện với đồng Euro.

Tất cả những sự kiện này đã làm suy giảm vai trò của đồng Đô la? Không hẳn vậy!

Nhưng sau đó, những biến động trở nên dữ dội hơn. Cuộc khủng hoảng tài chính toàn cầu năm 2008 bắt nguồn từ hệ thống tài chính Mỹ. Năm 2011, các tổ chức xếp hạng đã hạ bậc mức độ tín nhiệm của Mỹ: Vào thời điểm đó, Washington đã mất xếp hạng AAA hàng đầu. Sự phân cực chính trị ngày càng mạnh khiến Washington tê liệt, đến mức chính phủ nhiều lần đạt trần nợ luật định và nhiều cơ quan liên bang phải tạm ngừng công việc ("chính phủ ngừng hoạt động"). Nhiệm kỳ tổng thống năm 2017 của Donald Trump có thể được đánh dấu bằng các cuộc tấn công liên tục vào các thể chế dân chủ của Mỹ, trong khi sự trỗi dậy nhanh chóng của Trung Quốc với tư cách là cường quốc hàng đầu đã thách thức tính độc tôn của Mỹ. Tuy nhiên, đồng Đô la Mỹ vẫn là trung tâm tiền tệ của nền kinh tế thế giới.

Tiền của Mỹ, cho đến ngày nay - chiếm khoảng 60% dự trữ ngoại hối toàn cầu và dư nợ quốc tế, 55% tín dụng ngân hàng xuyên quốc gia, và hơn 40% giao dịch ngoại hối và thương mại.

Nước Mỹ có thể không được mọi người yêu thích, nhưng tiền tệ của nó thì ngược lại. Trong hầu hết các lĩnh vực, đồng Euro chỉ đứng thứ hai với chênh lệch khá lớn, các đồng tiền khác thực tế không đóng vai trò gì, theo thống kê của Ngân hàng Trung ương châu Âu (ECB).

Đồng Đô la Mỹ đang ở đâu?

Cho đến nay, mọi người đều đầu tư tiền của họ bằng Đô la Mỹ, đặc biệt là trong thời kỳ khủng hoảng. Tiền in tại Mỹ được coi là nơi trú ẩn an toàn và là phương tiện lưu trữ giá trị. Cuối cùng, nó dựa trên sự tin tưởng vào nền kinh tế Mỹ, các thể chế của nó và pháp quyền. Ngoài ra, còn có các hiệu ứng mạng có tác dụng ổn định bổ sung: đồng Đô la Mỹ cũng là một loại tiền tệ dự trữ, đầu tư, tài trợ và giao dịch. Thị trường ngoại hối có tính thanh khoản cao giúp cho việc giao dịch bằng đồng Đô la có thể thực hiện bất cứ lúc nào với chi phí thấp.

Tất cả các chức năng này củng cố lẫn nhau. Do đó, một khi tiêu chuẩn tiền tệ đã được thiết lập, việc thay thế nó bằng một tiêu chuẩn mới không phải là điều dễ dàng. Do đó, sự thay đổi tiêu chuẩn tiền tệ như vậy chỉ xảy ra sau vài thế hệ - gần đây nhất là sau Chiến tranh thế giới thứ nhất, khi đồng bảng Anh dần mất đi vai trò thống trị trên trường quốc tế. Sự suy giảm của đồng bảng Anh với tư cách là đồng tiền quốc tế được báo trước bởi sự suy giảm tương đối lâu dài của Đế quốc Anh. Các cường quốc khác đã bắt kịp về kinh tế và quân sự, đáng chú ý nhất là Mỹ và Đức. Nhưng đồng bảng Anh và trung tâm tài chính London vẫn là trung tâm tài chính của thế giới trong một thời gian khá dài.

Sự dịch chuyển chậm

Trong mọi trường hợp, việc đóng băng dự trữ ngoại hối của Ngân hàng Trung ương Nga có khả năng hủy hoại niềm tin vào đồng Đô la như một loại tiền tệ dự trữ. Hơn nữa, điều này cũng sẽ làm hỏng các chức năng quốc tế khác của đồng Đô la. Là một loại tiền tệ giao dịch, nó đã mất rất nhiều tính phổ biến; các khu vực tiền tệ khác (EU, Trung Quốc) hiện xử lý khối lượng giao dịch lớn hơn Mỹ, ngày càng tăng bằng đồng Euro và các loại tiền tệ khác. Trong nhiều năm, nhiều ngân hàng trung ương đã cố gắng phân tán nguồn dự trữ của họ đa dạng hơn. Vàng cũng đóng một vai trò nhất định, mặc dù nó khá khó bán vì thị trường không có tính thanh khoản đặc biệt, ít nhất là không so với trái phiếu chính phủ Mỹ ("Kho bạc"). Sự dịch chuyển chậm khỏi đồng Đô la có thể được đẩy nhanh bởi các lệnh trừng phạt của các ngân hàng trung ương.

Chắc chắn, cũng đã có những cuộc thảo luận về việc sử dụng đồng Đô la Mỹ làm vũ khí có gây tổn hại đến tư cách đồng tiền dự trữ của nó trong thời kì Tổng thống Trump áp dụng các biện pháp chống lại Iran hay không. Tuy nhiên, quy mô và phạm vi của các lệnh trừng phạt Nga là chưa từng có. Theo đó, đối với các quốc gia có dự trữ ngoại hối lớn, câu hỏi đặt ra là liệu số dự trữ của họ gửi ở Fed (và các ngân hàng trung ương phương Tây khác hiện đang tham gia lệnh trừng phạt) có còn an toàn hay không. Vì không phải tất cả các nền dân chủ là hoàn hảo, nên những lo ngại là chính đáng. Quốc gia có dự trữ ngoại hối lớn nhất cho đến nay là Trung Quốc. Ả Rập Xê út và các tiểu vương quốc vùng Vịnh khác cũng có dự trữ Đô la đáng kể.

Cho đến nay, đồng Đô la đã được hưởng lợi từ thực tế là không có lựa chọn thay thế thực sự: đồng Euro thiếu nền tảng thể chế; Vàng thiếu thanh khoản; đồng Nhân dân tệ thậm chí không thể chuyển đổi được; Tiền điện tử chỉ là một lựa chọn lý thuyết vì chúng thiếu "linh hồn của đồng tiền" (ông chủ của BIS, Agustin Carstens), tức là mức độ đáng tin cậy của các thể chế nhà nước. Nhưng, các loại tiền kỹ thuật số đang phát triển nhanh chóng, cũng do chính các ngân hàng trung ương thúc đẩy - những đổi mới có thể thay đổi hoàn toàn hệ thống tiền tệ.

Ngoài ra, còn có sự tan rã lờ mờ của thế giới thành các khối. Có vẻ như Trung Quốc đang trên đường thiết lập bán cầu của riêng mình. Nếu sự mất lòng tin vào đồng Đô la trở nên quá lớn, Bắc Kinh có thể phát triển các phương thức thanh toán thay thế. 

Không ai muốn giữ một đồng tiền dự trữ cho những thời điểm tồi tệ trừ khi nó ổn định về giá trị một cách hợp lý. Do đó, Fed phải nhanh chóng kiểm soát các động thái giá cả.

Cuối cùng, nguồn tài chính của toàn bộ nền kinh tế Mỹ phụ thuộc vào tình trạng của đồng Đô la. Thực tế là Mỹ có thể chịu đựng thâm hụt tài khoản vãng lai và ngân sách trong dài hạn - và điều đó có nghĩa là, chi tiêu vượt quá khả năng thu nhập - là bởi vì một nửa thế giới sẵn sàng cho Mỹ vay tiền với lãi suất rất thấp.

Vào những năm 1960, Bộ trưởng Tài chính Pháp Valérie Giscard d'Estaing đã phàn nàn rằng đất nước này được hưởng một "đặc ân bất thường". Nhiều cuộc khủng hoảng và chiến tranh khác nhau sau đó, hầu như không thay đổi. Nhưng điều đó không có nghĩa là nó sẽ mãi như vậy.

Lược dịch từ “Dollar – a world currency on demand?” của GS. Henrik Müller, University of Dortmund