Ghìm giữ lãi suất trong bối cảnh lãi suất thế giới tăng cao là việc khó khăn và đầy thách thức

Thống đốc NHNN Nguyễn Thị Hồng giải trình các vấn đề đại biểu Quốc hội quan tâm về chính sách tiền tệ

Giải trình về vấn đề chính sách tiền tệ được đại biểu Quốc hội (ĐBQH) quan tâm tại phiên thảo luận tại Hội trường Quốc hội chiều ngày 28/10, Thống đốc Ngân hàng Nhà nước Việt Nam Nguyễn Thị Hồng trân trọng cảm ơn sự quan tâm của cử tri cả nước, các đại biểu Quốc hội về lĩnh vực tiền tệ, hoạt động của ngân hàng.

“Tiếp thu những ý kiến góp ý sẽ giúp Ngân hàng Nhà nước điều hành hiệu quả chính sách tiền tệ, kiểm soát lạm phát, ổn định kinh tế vĩ mô, phát triển kinh tế của đất nước”, Thống đốc Nguyễn Thị Hồng bày tỏ.

Báo cáo trước Quốc hội và cử tri cả nước về điều hành lãi suất tín dụng và tỷ giá, Thống đốc Nguyễn Thị Hồng cho biết, bối cảnh năm 2022 có nhiều biến động lớn và khó khăn hơn nhiều so với những gì chúng ta đánh giá vào cuối năm 2021. Cuối năm 2021, trên thế giới có nhiều ý kiến cho rằng lạm phát chỉ là tạm thời nhưng đến giờ, xu hướng lạm phát kéo dài hiển hiện ở khắp các nước trên thế giới. Thống kê cho thấy khoảng 80 nước trên thế giới đang có mức lạm phát từ hai con số trở lên.

Để ứng phó với lạm phát, ngân hàng trung ương (NHTW) các nước trên thế giới đã tăng lãi suất mạnh và nhanh hơn dự kiến. Đặc biệt, Ngân hàng Dự trữ Liên bang Mỹ (Fed) đã năm lần tăng lãi suất mục tiêu và cho rằng sẽ tiếp tục tăng ở mức cao khoảng 4,5 - 4,7% vào giữa năm 2023.

Đồng đô la Mỹ tăng cao và làm cho đồng tiền trên thế giới và khu vực mất giá mạnh, nhiều đồng tiền mất giá khoảng 10 - 30%. Dự trữ ngoại hối nhà nước của các nước đều suy giảm mạnh, ước tính dự trữ của các nước giảm đến 1.000 tỷ đô la Mỹ. Những diễn biến này đang đặt ra nhiều khó khăn, thách thức cho NHTW các nước trên thế giới.

Trong nước, thị trường trái phiếu doanh nghiệp, thị trường bất động sản, thị trường chứng khoán… diễn biến phức tạp và tác động mạnh đến hoạt động tiền tệ - ngân hàng. Trong khi đó, chính sách tiền tệ phải thực hiện nhiều nhiệm vụ - có thể nói là đa mục tiêu, nhiều mục tiêu thậm chí chồng chéo nhau. Và ngay cả trong bối cảnh lãi suất thế giới tăng cao, nhiệm vụ đặt ra cho NHNN là phải điều hành chính sách tiền tệ để cố gắng giảm được lãi suất từ 0,5 - 1% trong 2 năm 2022 - 2023. Đây là nhiệm vụ thực sự khó khăn trong bối cảnh này.

Trong 9 tháng đầu năm 2022, NHNN đã bám sát diễn biến kinh tế vĩ mô tiền tệ và điều hành linh hoạt đồng bộ các công cụ với liều lượng vào các thời điểm hợp lý. Qua đó đã góp phần kiểm soát lạm phát ở mức bình quân 9 tháng là 2,73%, và cả năm 2022 ước đạt dưới 4%. Đây là mức thấp hơn rất nhiều so với các nước trên thế giới và khu vực.

Về tăng trưởng tín dụng trong 9 tháng đã tăng trên 11%; so với cùng kỳ 2021, tín dụng tăng đến 16-17% là mức rất cao. Đây cũng là một yếu tố góp phần cho tăng trưởng kinh tế chúng ta đạt ở mức dự kiến 8% cho cả năm nay và là mức đáng ghi nhận so với tăng trưởng kinh tế thấp của các nước trên thế giới và trong khu vực.

Đối với tỷ giá, NHNN cũng đã theo dõi sát và điều hành cho phép linh hoạt ở mức độ phù hợp trong tổng thể với tất cả các công cụ khác để ổn định được thị trường tiền tệ, ngoại hối.

Trong 9 tháng đầu năm, thanh khoản của hệ thống ngân hàng được điều tiết tốt và thậm chí có dư thừa. Mặt bằng lãi suất tuy không giảm, nhưng chỉ tăng từ 0,3 - 0,4% so với cuối năm trước. Đây là một diễn biến phù hợp với bối cảnh chung của quốc tế.

Tuy nhiên, sang tháng 10/2022, thị trường tiền tệ và ngoại hối biến động rất mạnh. Theo đánh giá của NHNN chủ yếu là do tác động bởi tâm lý kỳ vọng. Đặc biệt, trên thị trường cũng có những thông tin không đúng sự thật, tác động rất mạnh đối với hoạt động của các TCTD cũng như những diễn biến, đặc biệt là trên thị trường ngoại tệ, tỷ giá tăng cao.

Trước tình hình đó, Chính phủ và Thủ tướng Chính phủ đã chỉ đạo các bộ, ngành phối hợp trong công tác điều hành. Về phía NHNN cũng đã chủ động, linh hoạt, đánh giá và xác định trọng tâm, trọng điểm trong thời gian này, đó là: “phải làm thế nào đảm bảo ổn định được hoạt động của hệ thống ngân hàng và sẵn sàng cung ứng thanh khoản, đáp ứng nhu cầu chi trả cho các TCTD”.

Đối với thị trường ngoại hối, NHNN phải điều hành chủ động, linh hoạt, cho phép tỷ giá biến động linh hoạt hơn. Trong bối cảnh đó, ngân hàng trung ương phải tăng lãi suất để ổn định tỉ giá và thị trường ngoại hối. Sự ổn định của thị trường ngoại hối là vô cùng quan trọng đối với niềm tin của nhà đầu tư nước ngoài vào Việt Nam.

Thực tế điều hành cho thấy, nền kinh tế nước ta ngày càng hội nhập sâu rộng với kinh tế thế giới. Độ mở cửa nền kinh tế Việt Nam rất lớn nên những tác động của kinh tế thế giới đến thị trường tiền tệ, ngoại hối trong nước là điều tất yếu. Chúng ta phải sẵn sàng chuẩn bị tâm thế để ứng phó với những biến động như vậy.

“Trong điều hành chính sách kinh tế vĩ mô và tiền tệ, chúng ta luôn cần đánh giá, xác định những mục tiêu trọng tâm, trọng điểm trong từng giai đoạn. Nhưng mục tiêu xuyên suốt vẫn là góp phần kiểm soát lạm phát, ổn định kinh tế vĩ mô, đảm bảo an toàn hệ thống để góp phần phát triển kinh tế xã hội của đất nước”, Thống đốc nhấn mạnh.

Thống đốc cũng cho rằng, trong ngắn hạn có thể cần phải lựa chọn đánh đổi giữa các mục tiêu. Ví dụ, để ổn định thị trường ngoại hối chúng ta phải chấp nhận tỉ giá, lãi suất tăng lên. Đối với doanh nghiệp, khi lãi suất tăng có thể ảnh hưởng một chút đến sản xuất, tăng trưởng kinh tế chậm lại. Nhưng với sự ổn định của thị trường tiền tệ, ngoại hối và hoạt động ngân hàng, chúng ta sẽ có điều kiện để tăng tốc, phát triển hơn.

Hoặc đối với tín dụng, nếu nới room tín dụng thì sẽ áp lực đối với thị trường tỉ giá và ngoại hối. Thực tế, nếu vừa qua NHNN điều chỉnh tăng room tín dụng, thì trước những diễn biến tháng 10 sẽ gây khó khăn đến thanh khoản, ảnh hưởng đến khả năng chi trả của các TCTD.

Liên quan đến tháo gỡ khó khăn cho doanh nghiệp kinh doanh xăng dầu, NHNN đề nghị Bộ Công thương có phân tích, đánh giá chi tiết, cụ thể những nguyên nhân dẫn đến hiện tượng như vậy và có những giải pháp phù hợp. Về điều hành tín dụng, NHNN luôn quan tâm đối với các lĩnh vực sản xuất kinh doanh, trong đó có kinh doanh xăng dầu. Tại Chỉ thị đầu năm Thống đốc đều yêu cầu các TCTD phải tập trung vốn vào lĩnh vực sản xuất – kinh doanh.

Trong tháng 3/2022, trước sự biến động phức tạp của xăng dầu, NHNN đã có công văn gửi các TCTD chủ động cân đối nguồn vốn, xem xét tạo điều kiện tăng thêm hạn mức tín dụng cấp cho các doanh nghiệp đầu mối kinh doanh xăng dầu.

Tổng hợp nhanh số liệu từ các ngân hàng cho thấy, tổng hạn mức cấp cho 16 doanh nghiệp xăng dầu hiện nay là 103 nghìn tỉ đồng, mới sử dụng đến khoảng 58 nghìn tỉ đồng, và hạn mức chưa sử dụng còn 44 nghìn tỉ đồng.

Về cung ứng ngoại tệ, vừa qua NHNN cũng đảm bảo ổn định sản xuất trong nước, can thiệp ngoại tệ và riêng 9 tháng đầu năm, đối với một số doanh nghiệp xăng dầu như Nghi Sơn, Bình Sơn, Tập đoàn xăng dầu… lượng ngoại tệ bán ra phải 10 tỉ USD cho các doanh nghiệp này.

Về Chương trình hỗ trợ lãi suất 2%, NHNN đã chủ trì phối hợp với các Bộ, ngành ban hành Nghị định, thông tư hướng dẫn, tuy nhiên, về thực tiễn, số liệu được rất ít. NHNN cũng thấy được sự giám sát từ sớm từ xa, những phân tích, đánh giá nguyên nhân của các đại biểu Quốc hội là hoàn toàn chính xác. NHNN cùng các Bộ, ngành sẽ đánh giá trong thời gian tới. Vừa qua, NHNN cũng đã tổ chức các cuộc khảo sát liên ngành, đi đến các địa phương. Có địa phương, trong số 183 khách hàng đủ điều kiện vay vốn hỗ trợ nhưng có tới 126 khách hàng không quan tâm đến hỗ trợ lãi suất, 46 khách hàng chưa có phản hồi.

“Ngân hàng Nhà nước sẽ phối hợp cùng các bộ, ngành tiến hành đánh giá, khảo sát trong thời gian tới và báo cáo tổng thể với Chính phủ và Quốc hội”, Thống đốc Nguyễn Thị Hồng cho biết.

Toàn cảnh phiên họp tại nghị trường Quốc hội

Trước đó, đóng góp ý kiến về kết quả thực hiện kế hoạch phát triển kinh tế - xã hội năm 2022; dự kiến kế hoạch phát triển kinh tế - xã hội năm 2023, đại biểu Trần Văn Tuấn, Đoàn ĐBQH TP. Hồ Chí Minh đánh giá, mặc dù còn nhiều khó khăn, thách thức nhưng kinh tế năm 2022 đã đảm bảo được cân đối lớn, ổn định vĩ mô.

“Tuy nhiên, từ nay đến cuối năm và năm 2023, còn có rất nhiều thách thức đặt ra nên để giúp Chính phủ có thể hoàn thiện thêm công tác điều hành trong thời gian tới, nhất là chúng ta cần giảm áp lực tăng tỷ giá, tăng lãi suất trong thời gian tới, tạo nguồn thu ngoại hối và giảm chi ngoại hối để giảm áp lực tăng tỷ giá, lãi suất”, đại biểu đề nghị.

Đại biểu cũng đề nghị, đưa các doanh nghiệp xuất khẩu, đặc biệt là các doanh nghiệp xuất khẩu hàng nông sản, hàng xuất khẩu, hàng công nghiệp chế biến, chế tạo vào diện để hỗ trợ về tiếp cận tín dụng, miễn giảm, giãn thuế, đơn giản hóa các thủ tục cần thiết để tăng thêm, khuyến khích các doanh nghiệp xuất khẩu tập trung vào xuất khẩu để tăng thêm nguồn thu.

Đối với các doanh nghiệp nhập khẩu, đại biểu Trần Văn Tuấn, Đoàn ĐBQH TP. Hồ Chí Minh đề nghị có giải pháp, khuyến khích các doanh nghiệp này đa dạng hóa thị trường nhập khẩu bằng cách sử dụng các ngoại tệ khác nhau, tránh phụ thuộc quá nhiều vào đồng đô la để giảm áp lực lên tỷ giá.

Trước những vấn đề như: cung ứng vốn cho nền kinh tế vẫn phụ thuộc chủ yếu vào hệ thống ngân hàng; chỉ tiêu dư nợ tín dụng ngân hàng trên GDP của Việt Nam cao hơn mức trung bình của thế giới; trong khi hoạt động của thị trường chứng khoán, thị trường trái phiếu doanh nghiệp còn nhiều rủi ro, thiếu các công cụ giám sát an toàn hệ thống giao dịch thiếu lành mạnh, đại biểu Nguyễn Thành Trung, Đoàn ĐBQH tỉnh Yên Bái đề nghị, để đảm bảo ổn định thị trường tài chính, ổn định thị trường vốn, góp phần phục hồi và phát triển sản xuất kinh doanh, Chính phủ cần quan tâm đến việc tăng lãi suất cơ bản và điều chỉnh biên độ tỷ giá của Ngân hàng Nhà nước, đồng thời cho rằng đây là việc làm cần thiết.

Cùng với đó, đại biểu cũng khuyến nghị cần có các kịch bản chủ động trong điều hành lãi suất, tỷ giá cùng với các biện pháp hữu hiệu để vừa đảm bảo huy động, khơi thông các nguồn vốn cho sản xuất kinh doanh, vừa kiểm soát lạm phát. Khẩn trương rà soát và hoàn thiện các văn bản quy phạm pháp luật nhằm khắc phục những tồn tại, bất cập thời gian qua để phát triển lành mạnh thị trường trái phiếu doanh nghiệp.