Vấn đề - Nhận định

Tài sản mã hóa – Hơn cả tiền ảo

James Estaugh và Nguyễn Minh Châu • 15/08/2023 - 09:26

Không có gì đáng ngạc nhiên khi loại tài sản mã hóa được biết đến nhiều nhất là tiền ảo. Tuy nhiên, tài sản mã hóa cần được hiểu là một khái niệm rộng hơn. Đó là tất cả những tài sản được tạo ra và trao đổi trên các nền tảng chuỗi khối (blockchain).

Thị trường tài sản mã hóa (TSMH) toàn cầu đang tăng trưởng nhanh chóng. Theo dự đoán của Statista, doanh thu của thị trường toàn cầu có thể đạt tới 56,42 tỉ đôla Mỹ vào cuối năm 2023. Số lượng người tham gia thị trường này có thể lên tới 994,3 triệu người vào năm 2027. Nhưng có phải tất cả điều đó chỉ nhờ vào thị trường tiền ảo?. Bài viết do James Estaugh – Giám đốc Khối Dịch vụ Chứng khoán, HSBC Việt Nam và Nguyễn Minh Châu – Giám đốc Dịch vụ Khách hàng, Khối Dịch vụ Chứng khoán, HSBC Việt Nam sẽ làm rõ thêm điều này.

Tài sản mã hóa không chỉ là tiền ảo

Không có gì đáng ngạc nhiên khi loại TSMH được biết đến nhiều nhất là tiền ảo. Trong đó, Bitcoin có lẽ là đại diện tiêu biểu nhất, mặc dù trong thực tế thị trường tiền ảo đã phát triển nhanh đến chóng mặt kể từ lần đầu xuất hiện khoảng một thập kỷ trước. Một vài đại diện tiền ảo nổi tiếng có thể kể đến là Ethereum, Tether, Cardano và Litecoin.

Tuy nhiên, TSMH cần được hiểu là một khái niệm rộng hơn. Đó là tất cả những tài sản được tạo ra và trao đổi trên các nền tảng chuỗi khối (blockchain).

Hãy cùng xem xét kĩ hơn về 4 loại TSMH không phải là tiền ảo thông dụng nhất hiện nay: Tiền điện tử của ngân hàng trung ương (Central bank digital currencies - CBDCs), tiền ảo neo theo tài sản ổn định (Stablecoins), tài sản thực được mã hóa (Tokenised assets), và TSMH không thể thay thế (Non-fungible tokens - NFT).

Tiền điện tử của ngân hàng trung ương - Central bank digital currency (CBDC)

CBDC là hình thức mã hóa theo công nghệ sổ cái phân tán (Distributed Ledger Technologies – DLT) của tiền pháp định, được sử dụng và quản lý bởi ngân hàng trung ương cho mục đích thanh toán, có thể sử dụng cho đại chúng hoặc chỉ dành cho các giao dịch liên ngân hàng.

CBDC không phải là một loại tiền ảo. CBDC hoạt động trên blockchain có phân quyền và được quản lý tập trung bởi ngân hàng trung ương, trong khi tiền ảo hoạt động trên blockchain không phân quyền và phi tập trung, trong đó mọi quyết định được ban hành dựa trên các giao thức định trước để đạt đồng thuận. CBDC được công nhận hợp pháp tương đương với tiền pháp định và có giá trị ổn định hơn nhiều so với tiền ảo.

Thống kê được đại diện HSBC đưa ra cho thấy, hiện có 105 quốc gia, đại diện cho hơn 95% GDP toàn cầu, đang nghiên cứu triển khai CBDC. Trong đó, hơn 10 quốc gia đã triển khai thực tế (Bahamas, 9 quốc gia thuộc vùng Caribbean, Campuchia và Nigeria). Trung Quốc đang dẫn đầu thế giới với các bước tiến vượt bậc trong việc phát triển đồng CBDC của mình, tiến hành nhiều thử nghiệm cho đồng Tệ số hóa trong năm 2020 và đã thành công với nhiều thành phố, khu vực. Ngân hàng Trung ương Trung Quốc đang hợp tác với nhiều ngân hàng trung ương trên thế giới để nghiên cứu và phát triển tiền điện tử.

Tiền ảo neo theo tài sản ổn định - Stablecoins

Stablecoin là một loại tiền ảo được thiết kế để giảm thiểu biến động giá bằng cách neo giá trị của nó theo một tài sản khác ổn định hơn (như tiền pháp định hoặc hàng hóa). Dù stablecoin được tạo ra, lưu thông và sử dụng trên các nền tảng phi tập trung và không được quản lý bởi cơ quan nào, giá trị của stablecoin vẫn bị ảnh hưởng trực tiếp bởi giá trị của tiền pháp định hoặc hàng hóa đang được quản lý tập trung mà nó neo theo. Tính đến ngày 31/1/2023, ước tính tổng vốn hóa thị tường của stablecoin toàn cầu đạt khoảng 138,4 tỉ đôla Mỹ.

Tài sản thực được mã hóa - Tokenized assets

Mã hóa tài sản (tokenization) là quá trình biến một tài sản có thực sẵn có (như cổ phiếu, trái phiếu và các công cụ tài chính khác, rổ tài sản thế chấp, bất động sản, nhà máy…) thành một TSMH, hoặc phát hành một TSMH nguyên bản lần đầu trên một blockhain dựa trên các hợp đồng số (smart contract) và TSMH đó tiếp tục tồn tại trên các sổ cái phân tán. Hợp đồng số là các hợp đồng tự thực hiện các thỏa thuận và giao dịch dựa trên các điều khoản đã được mã hóa vào các đoạn mã code.

Trên thế giới, các ngân hàng đang dẫn đầu trong lĩnh vực mã hóa tài sản. Các công ty quản lý quỹ và các doanh nghiệp cũng đang ngày càng tích cực tham gia vào lĩnh vực này.

Năm 2022, HSBC hợp tác với Marketnode (một liên doanh giữa Sở giao dịch chứng khoán Singapore và Temasek Holdings) và UOB để phát hành thử nghiệm sản phẩm quản lý tài sản, thuộc khuôn khổ dự án Project Guardian của Ngân hàng Trung ương Singapore (Monetary Authority of Singapore - MAS).

Tháng 1/2023, Ngân hàng Đầu tư châu Âu (European Investment Bank - EIB) đã phát hành trái phiếu mã hóa bằng đồng Bảng Anh đầu tiên ra thị trường trên nền tảng HSBC Orion - một nền tảng do HSBC tự phát triển cho việc đăng ký và phát hành TSMH theo luật của Luxembourg.

Tháng 2/2023, Hồng Kông (Trung Quốc) chào bán thành công trái phiếu xanh mã hóa đầu tiên trên thế giới của một chính phủ phát hành với tổng giá trị 800 triệu đôla Hồng Kông.

Tài sản mã hóa không thể thay thế - Non-fungible tokens (NFT)

NFT là loại TSMH đại diện cho một tài sản hữu hình hoặc vô hình, bao gồm tác phẩm nghệ thuật, video, thẻ game, thậm chí là một dòng tweet. Đúng như tên gọi của mình, các TSMH này không thể dùng để đổi lấy TSMH cùng loại khác, vì mỗi NFT là độc nhất.

Sự quan tâm ngày càng tăng dành cho NFT đã mang lại nhiều lợi ích cho các nhà sáng tạo, giúp họ giữ lại phần lớn lợi nhuận từ việc trực tiếp bán các tác phẩm của mình cho người tiêu dùng hoặc khi các nhà sưu tập mua lại các tác phẩm đã số hóa. NFT có thể được lập trình với nhiều nội dung định trước: điều kiện để có thể bán lại NFT, hoặc khoản lợi nhuận cho tác giả khi tác phẩm của họ được bán lại…

NFT đã có mặt trên thế giới từ khoảng năm 2014 nhưng chỉ trở nên thông dụng gần đây. Năm 2021, giao dịch NFT trị giá 69,3 triệu đôla Mỹ tại một cuộc đấu giá NFT của nghệ sĩ Beeple đã gây tiếng vang lớn. Tổng giá trị giao dịch NFT toàn cầu chỉ riêng tháng 3/2023 đã đạt hơn 1,95 tỉ đôla Mỹ.

Tài sản mã hóa ở Việt Nam

Tiền ảo hiện nay không được phép sử dụng để mua hàng hóa, dịch vụ tại Việt Nam. Tuy nhiên, khi nêu ý kiến vào dự thảo Luật Phòng chống rửa tiền (sửa đổi) tại kỳ họp thứ 4, Quốc hội khóa XV (phiên thảo luận ở tổ chiều ngày 24/10), Thủ tướng đã đề cập đến thực tế các giao dịch tiền ảo vẫn phổ biến, mặc dù không được công nhận, do đó yêu cầu Chính phủ nghiên cứu xây dựng chế tài phù hợp.

Việt Nam vẫn dành mối quan tâm lớn đến xu hướng phát triển của công nghệ blockchain và thị trường TSMH trên toàn cầu và trong khu vực. Năm 2020, Bộ Tài Chính đã thành lập một tổ nghiên cứu về tiền điện tử và tài sản kỹ thuật số nhằm mục đích xây dựng chính sách.

Năm 2021, Thủ tướng một lần nữa khẳng định định hướng phát triển nền kinh tế số hóa, giao Ngân hàng Nhà nước nghiên cứu, thí điểm tiền ảo trong giai đoạn 2021-2023. Cùng năm, Thủ tướng đã yêu cầu Ngân hàng Nhà nước phối hợp với Bộ Tư pháp nghiên cứu, đề xuất cơ chế, chính sách về CBDC.

Năm 2022, Phó Thủ tướng đã phê duyệt kế hoạch hành động Phòng chống rửa tiền và tài trợ khủng bố, trong đó bao gồm giao dịch tiền ảo. Ngân hàng Nhà nước cũng đã công bố một dự thảo nghị định hướng dẫn cơ chế thử nghiệm (Sandbox) có kiểm soát hoạt động công nghệ tài chính (Fintech) trong lĩnh vực ngân hàng, bao gồm các giải pháp sử dụng công nghệ blockchain/sổ cái phân tán.

Hiện nay, chưa có cập nhật về đồng CBDC hay Tài sản tài chính được mã hóa (tokenized financial asset) nào được phát hành tại Việt Nam và chỉ mới ghi nhận một số đồng stablecoin neo theo Đồng Việt Nam được phát hành bởi các tổ chức nước ngoài.

Trong khi đó, thị trường NFT tại Việt Nam lại khá sôi động. Theo một khảo sát của Finder, Việt Nam thuộc nhóm quốc gia có số lượng người sở hữu lượng NFT lớn nhất trong số các quốc gia được khảo sát vào năm 2021. Theo đó, Việt Nam đứng thứ 4 trong danh sách 20 nền kinh tế nắm giữ nhiều NFT nhất (17,4%).

Giữa năm 2022, một số nghệ sĩ nổi tiếng trong nước đã đưa các sản phẩm của mình lên thị trường NFT. Một số ngành khác cũng đã thí điểm phát hành NFT như du lịch, bất động sản, game….

Trò chơi điện tử NFT là một trong những câu chuyện thành công đáng nhớ và đã biến Việt Nam thành một trong những tâm điểm startup trong lĩnh vực mã hóa của thế giới. Trò chơi Axie Infinity của Việt Nam, ra mắt năm 2018, đã trở thành một hiện tượng và thống trị thị trường NFT trong năm 2022. Từ khi Axie Infinity trở thành một trong những dự án mã hóa giá trị nhất thế giới trong năm 2021, ít nhất 7 trò chơi điện tử blockchain khác đã được triển khai ở Việt Nam, thu hút hàng triệu đôla Mỹ từ các nhà đầu tư nước ngoài.

Nhìn về tương lai

PWC dự đoán, đến năm 2030, khoảng 5 - 10% tài sản toàn cầu sẽ ở dạng số hóa. Do giá trị tài sản toàn cầu đang được kỳ vọng sẽ đạt mức 145,4 nghìn tỷ đôla Mỹ vào năm 2025, đây sẽ là một con số khổng lồ, thậm chí còn tiếp tục tăng lên cùng các thay đổi chóng mặt do sự đổi mới, phát triển về công nghệ toàn cầu.

Ngày nay, tiền ảo, stablecoin, CBDC và cơ sở hạ tầng cho phát hành chứng khoán mã hóa vốn đang thay đổi cục diện của thị trường tài chính. Bước tiến hóa tiếp theo trong quá trình số hóa sẽ là việc mã hóa các tài sản trong thế giới thực. Điều đó sẽ mang lại lợi ích đáng kể và trực tiếp cho thành viên thị trường thông qua hiệu quả hoạt động và cơ hội kinh doanh do công nghệ blockchain mang lại.

Đặc biệt, đối với thị trường chứng khoán, ứng dụng hứa hẹn nhất của TSMH sẽ là các tài sản kém thanh khoản có giá trị lớn và vòng đời kéo dài, với các giao dịch tiêu tốn nhiều nguồn lực cho quản lý như trái phiếu. Bằng cách mã hóa các tài sản này, chủ sở hữu sẽ có thể bán một phần quyền sở hữu tài sản theo cách dễ dàng và với chi phí hợp lý hơn. Cũng nhờ vậy, bên mua có thể tiếp cận và sở hữu một phần của loại tài sản này, thay vì phải chi trả một khoản tiền quá lớn và đối mặt với tình trạng kém thanh khoản nếu mua toàn bộ tài sản đó. Chúng tôi cho rằng đây có thể là một giải pháp để Việt Nam cân nhắc nhằm thúc đẩy tăng trưởng, nâng cao tính minh bạch và hiệu quả của thị trường trái phiếu chính phủ và trái phiếu doanh nghiệp trong nước.

Tuy nhiên, “mùa đông của thị trường TSMH trong năm 2022” cũng là lời cảnh báo với tất cả chúng ta. Dù cuộc cách mạng kỹ thuật số đang mang tới những cơ hội lớn về lợi nhuận vượt trội, những thành viên tham gia thị trường không hề miễn nhiễm với các rủi ro.

Cần có một nền tảng pháp lý vững chắc để hỗ trợ sự phát triển dài hạn, bền vững của thị trường các TSMH. Việc xây dựng các quy định pháp luật về TSMH và các nền tảng DLT sẽ là một yếu tố quan trọng quyết định việc mã hóa tài sản xa và nhanh đến đâu. Trên khắp thế giới, các cơ quan quản lý đang tham gia tích cực vào các dự án thí điểm, cho thấy các chính phủ đều đánh giá cao vai trò của TSMH trong lĩnh vực đầu tư, nhưng cũng đã nhận thấy những khoảng cách giữa thị trường tài chính truyền thống và thị trường tài chính mã hóa.

Cho dù là do các yêu cầu pháp lý, do sáng kiến ​​của Chính phủ và các ban ngành, động lực từ phát triển bền vững, hoặc do sức mạnh của TSMH như một lực đẩy cho sự cải tiến, ngành đầu tư đang tiến về tương lai.

Đối với Việt Nam, chúng tôi cho rằng Chính phủ đang có những bước tiến trên con đường hiện thực hóa tầm nhìn của mình về một nền kinh tế kỹ thuật số quốc gia, nhưng cách tiếp cận tương đối thận trọng nhằm bảo vệ thành viên thị trường và đảm bảo tăng trưởng bền vững. HSBC tiếp tục cam kết hợp tác với cơ quan quản lý, chia sẻ chuyên môn và kinh nghiệm của mình với vị thế tiên phong trên thế giới trong lĩnh vực này, nhằm “mở ra một thế giới đầy cơ hội” cho các đối tác và vì sự phát triển của thị trường vốn Việt Nam.