Mã QR và thanh toán A2A thúc đẩy làn sóng thanh toán không tiền mặt tại Việt Nam

Từ một quốc gia từng phụ thuộc chủ yếu vào tiền mặt, Việt Nam đã có bước tiến dài trong 7 năm qua. Theo báo cáo mới của AppotaPay, - công ty thanh toán tại Việt Nam, các hình thức thanh toán kỹ thuật số như: ví điện tử, mã QR và giao dịch tài khoản–tới–tài khoản (A2A) ngày càng được ưa chuộng.

Báo cáo tập trung vào xu hướng thanh toán tại khu vực châu Á–Thái Bình Dương (APAC), cho thấy đa số người tiêu dùng Việt Nam (59%) hiện nay ưu tiên thanh toán không tiền mặt, nhờ vào các lợi ích như sự tiện lợi, an toàn, giảm rủi ro trộm cắp và hỗ trợ quản lý tài chính hiệu quả hơn. Đáng chú ý, thanh toán qua mã QR là phương thức được ưa chuộng nhất, với 62% người dùng sử dụng trung bình 16,2 lần mỗi tháng.

Những kết quả này cũng được củng cố bởi dữ liệu từ Ngân hàng Nhà nước Việt Nam (NHNN). Ông Phạm Anh Tuấn, Vụ trưởng Vụ Thanh toán NHNN chia sẻ tại một sự kiện ngành vào tháng 9 rằng, giao dịch thanh toán không tiền mặt đã tăng trưởng trung bình hơn 67% mỗi năm kể từ 2021. Trong năm qua, hơn 60% tổng giao dịch tại Việt Nam là không tiếp xúc, với 5,5 tỷ giao dịch không tiền mặt trong quý I/2025, trong đó 4,5 tỷ là giao dịch điện tử.

Đặc biệt, thanh toán qua mã QR tăng tới 106,7% về số lượng và 84,8% về giá trị trong 11 tháng đầu năm 2024 so với cùng kỳ.

Hình thức thanh toán A2A cũng tăng mạnh. Năm 2024, Công ty Cổ phần Thanh toán Quốc gia Việt Nam (NAPAS) xử lý 9,56 tỷ giao dịch, tăng khoảng 30% so với năm 2023, ông Nguyễn Đăng Hùng, Phó Tổng Giám đốc NAPAS cho biết.

Fintech và mở rộng tiếp cận tài chính

Sự bùng nổ của thanh toán số tại Việt Nam đi cùng với sự phát triển nhanh của ngành Fintech. Theo Statista, giai đoạn từ năm 2018–2022, số lượng công ty Fintech tại Việt Nam tăng thêm hơn 180 doanh nghiệp, nâng tổng số lên khoảng 260 công ty.

Một số doanh nghiệp trong số này đã đạt được thành công đáng kể, thu hút vốn đầu tư nước ngoài và vươn lên mức định giá trên 1 tỷ USD. M-Service, chủ sở hữu MoMo – ứng dụng thanh toán di động lớn nhất Việt Nam – trở thành kỳ lân Fintech vào năm 2021 sau khi gọi vốn 200 triệu USD vòng Series E. MoMo hiện là ví điện tử dẫn đầu thị trường, phục vụ hơn 30 triệu người dùng và hàng trăm nghìn đối tác trên toàn quốc.

Năm ngoái, M-Service lần đầu tiên báo lãi cả năm và đang chuẩn bị IPO ở nước ngoài. Công ty được cho là đang đàm phán với các đối tác để huy động khoảng 10% giá trị định giá trong đợt chào bán, có thể diễn ra tại Singapore hoặc Mỹ.

Các ngân hàng thương mại cũng đẩy mạnh số hóa dịch vụ. VPBank ra mắt nền tảng ngân hàng số VPBank NEO vào năm 2021, hướng tới cung cấp dịch vụ ngân hàng với trải nghiệm số vượt trội, tận dụng điện toán đám mây, dữ liệu lớn và trí tuệ nhân tạo (AI) không chỉ để phục vụ khách hàng mà còn phát hiện gian lận. Đến cuối năm 2024, VPBank NEO đã thu hút hơn 10 triệu người dùng và xử lý trên 700 triệu giao dịch.

Cùng thời điểm, Cake – ngân hàng số trực thuộc VPBank – cũng đạt 5 triệu khách hàng, xử lý 700.000 hồ sơ vay tín chấp mỗi tháng. Những con số này phản ánh sự dịch chuyển mạnh mẽ sang giao dịch số và thay đổi đáng kể trong hành vi tài chính của người tiêu dùng.

Các ngân hàng Việt Nam còn tích cực mở rộng dịch vụ hỗ trợ doanh nghiệp nhỏ. Vietcombank đã ra mắt VCB DigiBiz – nền tảng ngân hàng số dành riêng cho khách hàng doanh nghiệp, mang lại trải nghiệm giao dịch liền mạch 24/7.

Bà Đoàn Hồng Nhung, Thành viên Ban Điều hành kiêm Giám đốc Khối Bán lẻ Vietcombank cho biết tại một sự kiện tháng 9 rằng, ngân hàng đang triển khai hệ thống chấm điểm tín dụng dựa trên dữ liệu để nâng cao tính minh bạch và cá nhân hóa trong hoạt động cho vay.

Nhờ hệ sinh thái Fintech năng động, tỷ lệ bao phủ tài chính của Việt Nam đã tăng mạnh. Theo NHNN, 86,97% người trưởng thành đã có tài khoản ngân hàng vào cuối năm 2024, tương đương 204,5 triệu tài khoản thanh toán cá nhân và 154,1 triệu thẻ ngân hàng. Trong khi đó, năm 2014 con số này chỉ là 31%, cho thấy mức độ mở rộng đáng kinh ngạc về khả năng tiếp cận tài chính.

Thách thức còn tồn tại

Dù đạt được nhiều tiến bộ, Fintech Việt Nam vẫn đối mặt với không ít thách thức. Phó Thủ tướng Hồ Đức Phớc chỉ ra các vấn đề như: bảo mật dữ liệu cá nhân, tâm lý e ngại chia sẻ thông tin, cùng với hạn chế về hạ tầng mạng ở một số khu vực, đang ảnh hưởng tới hiệu quả giao dịch.

Báo cáo của AppotaPay cũng nhấn mạnh những lo ngại này trong bối cảnh rủi ro gian lận tài chính gia tăng. Theo Báo cáo Gian lận Danh tính Khu vực APAC 2024 của Sumsub, châu Á–Thái Bình Dương là một trong những khu vực có tỷ lệ gian lận cao nhất thế giới, với mức đỉnh 6% tại Indonesia – cao gấp 4 lần mức 1,66% tại Mỹ và Canada.

Hướng tới tương lai

Ông Phạm Anh Tuấn cho biết, trong thời gian tới, Chính phủ sẽ tập trung phát triển hạ tầng số dùng chung, nâng cấp nền tảng công nghệ thanh toán, và đa dạng hóa dịch vụ tài chính. Thanh toán số vẫn là nền tảng cốt lõi của chương trình chuyển đổi số quốc gia và NHNN sẽ tiếp tục hoàn thiện khuôn khổ pháp lý, thúc đẩy các dịch vụ hiện đại như thẻ nội địa, ví điện tử, đồng thời tăng cường hợp tác công–tư để xây dựng hệ sinh thái thanh toán an toàn, hiệu quả và toàn diện.

Các sáng kiến này sẽ kế thừa hàng loạt bước tiến quan trọng trong năm nay, bao gồm việc ra mắt cơ chế sandbox cho lĩnh vực ngân hàng và chương trình thí điểm 5 năm dành cho tài sản mã hóa.

Tháng 7 vừa qua, Việt Nam đã ban hành quy định mới cho phép thử nghiệm các sản phẩm Fintech sáng tạo trong khuôn khổ sandbox, bao gồm: chấm điểm tín dụng, mở API và cho vay ngang hàng (P2P lending).

Đến tháng 9, Phó Thủ tướng Hồ Đức Phớc đã ký ban hành nghị quyết về chương trình thí điểm 5 năm cho lĩnh vực tiền mã hóa, đặt ra các yêu cầu nghiêm ngặt về phát hành tài sản số, tổ chức thị trường giao dịch, dịch vụ lưu ký và nền tảng phát hành, đánh dấu lần đầu tiên Việt Nam chính thức cho phép hoạt động tiền mã hóa trong khuôn khổ pháp lý rõ ràng.