Tôm Việt tăng tốc trước bão thuế: Đòn bẩy từ thị trường mới, kỳ vọng vào tái cấu trúc thị trường

Tuy nhiên, phía sau những con số tăng trưởng ấn tượng là áp lực không nhỏ từ các rào cản thương mại, đặc biệt là “cơn bão thuế đối ứng” từ Mỹ. Trong bối cảnh đó, doanh nghiệp Việt đang chủ động chuyển hướng, tìm kiếm điểm tựa mới và tái định vị chiến lược tiếp cận thị trường.

Trung Quốc: Cơ hội lớn nhưng không thiếu rủi ro

Với kim ngạch đạt 389 triệu USD trong 4 tháng đầu năm, Trung Quốc và Hong Kong đã trở thành thị trường tiêu thụ tôm lớn nhất của Việt Nam, chiếm gần 30% tổng kim ngạch xuất khẩu. Mức tăng trưởng 3 con số tại thị trường này chủ yếu đến từ nhu cầu nhập khẩu tôm hùm tăng vọt.

Theo bà Kim Thu, Chuyên gia thị trường ngành tôm của Hiệp hội Chế biến và Xuất khẩu thủy sản Việt Nam (VASEP), kết quả ấn tượng này là nhờ sự tăng trưởng đồng đều tại tất cả các thị trường chủ lực. Đặc biệt, Trung Quốc đã công bố “Hướng dẫn phát triển thực phẩm và dinh dưỡng giai đoạn 2025 – 2030” với định hướng tăng cường tiêu thụ thực phẩm giàu protein như cá và thủy sản, tích hợp vào các chương trình bữa ăn học đường. Điều này có thể tạo ra lực đẩy lớn cho nhu cầu nhập khẩu tôm và các sản phẩm thủy sản khác trong dài hạn.

Năm 2023, Trung Quốc nhập khẩu hơn 1,1 triệu tấn tôm và duy trì mức hơn 1 triệu tấn vào năm 2024, giữ vị trí quốc gia nhập khẩu tôm lớn nhất toàn cầu. Riêng năm 2023, tổng lượng thủy sản nhập khẩu của nước này đạt 4,67 triệu tấn – cao nhất từ trước tới nay.

Tuy nhiên, tín hiệu trong ngắn hạn lại không quá khả quan. Trong tháng 4/2025, tổng lượng nhập khẩu tôm nước ấm đông lạnh của Trung Quốc đạt 70.067 tấn, trị giá 356 triệu USD, chỉ tăng nhẹ 5% về lượng và 6% về giá trị. Lũy kế 4 tháng đầu năm, tổng nhập khẩu đạt 269.689 tấn, giảm 9% về lượng nhưng tăng 1% về giá trị. Giá trung bình tăng 11%, lên mức 5,36 USD/kg.

Nguyên nhân chủ yếu đến từ nền kinh tế Trung Quốc đang chững lại, sản lượng nuôi tôm nội địa tăng, cùng với sự cạnh tranh gay gắt từ các loại hải sản phổ biến khác. Thị hiếu tiêu dùng tại đây cũng biến động mạnh, đặc biệt nhạy cảm với các tác động vĩ mô.

Mỹ: “Tăng tốc trong bão”, nhưng đường dài còn nhiều ẩn số

Thị trường Mỹ tiếp tục đóng vai trò chiến lược khi kim ngạch xuất khẩu tôm 4 tháng đầu năm đạt 193 triệu USD, tăng 15% so với cùng kỳ. Riêng tháng 4, mức tăng đạt 25% – chủ yếu nhờ doanh nghiệp Việt tranh thủ thời gian tạm hoãn áp thuế để đẩy mạnh giao hàng.

Tuy nhiên, tương lai của thị trường này vẫn còn nhiều rủi ro, đặc biệt liên quan đến các kịch bản về mức thuế đối ứng mà Mỹ có thể áp dụng đối với tôm Việt Nam. Hiện tại, mức thuế sơ bộ của Mỹ đối với tôm Việt là 46%, cao hơn nhiều so với các nước cạnh tranh như Ecuador (10%), Ấn Độ (26%), Thái Lan (36%) hay Bangladesh (37%). Nếu kết quả đàm phán không thuận lợi và các quốc gia này được áp mức thuế thấp hơn 20%, khả năng cạnh tranh của tôm Việt Nam tại Mỹ sẽ bị ảnh hưởng nghiêm trọng.

Trước rủi ro đó, doanh nghiệp đã chủ động xây dựng nhiều phương án ứng phó: tập trung xử lý các đơn hàng ký trước, đưa điều khoản linh hoạt vào hợp đồng mới, chuyển hướng sang các thị trường ít rào cản như EU, châu Á, khôi phục quan hệ với khách hàng truyền thống và tối ưu hóa chi phí sản xuất.

Dù còn nhiều thách thức, các cuộc đàm phán giữa Việt Nam và Mỹ vẫn đang được kỳ vọng sẽ mang lại kết quả tích cực. Việt Nam hiện đã nỗ lực đáp ứng các yêu cầu của Mỹ như giảm thuế quan, kiểm soát gian lận xuất xứ, điều hành tỷ giá linh hoạt và bảo vệ sở hữu trí tuệ.

EU và Nhật Bản: Bệ đỡ ổn định trong khủng hoảng

Thị trường EU tiếp tục là “điểm tựa” ổn định cho tôm Việt trong bối cảnh nhiều thị trường lớn tiềm ẩn rủi ro. Với kim ngạch đạt 152 triệu USD (tăng 28%), EU hiện chiếm 11,7% tổng xuất khẩu tôm của Việt Nam.

Thị trường này ít biến động nhờ thói quen tiêu dùng tôm tại nhà, không phụ thuộc nhiều vào dịch vụ ăn uống ngoài, từ đó giúp doanh nghiệp duy trì mức giá ổn định. Hội chợ thủy sản quốc tế Barcelona diễn ra trong tháng 5 cũng tạo thêm cơ hội xúc tiến thương mại. VASEP cùng 28 doanh nghiệp Việt đã tích cực quảng bá sản phẩm tại đây, thể hiện nỗ lực đa dạng hóa thị trường, giảm phụ thuộc vào Mỹ hay Trung Quốc.

Tại Nhật Bản – thị trường truyền thống lâu năm – xuất khẩu tôm đạt 169 triệu USD, tăng 20% so với cùng kỳ. Người tiêu dùng Nhật vốn có yêu cầu cao về chất lượng và ổn định. Tuy nhiên, doanh nghiệp Việt đang phải đối mặt với cạnh tranh gay gắt từ các quốc gia khác như Ấn Độ, Thái Lan, Indonesia.

Theo bà Thu, muốn giữ vững thị phần tại Nhật, doanh nghiệp Việt cần đầu tư hơn vào sản phẩm chế biến sâu, phát triển dòng sản phẩm “chuẩn Nhật”, tăng cường truyền thông thương hiệu và cải tiến bao bì.

Dù kết quả xuất khẩu tôm 4 tháng đầu năm nay tương đối tích cực, triển vọng ngành vẫn tiềm ẩn nhiều biến động. Theo các chuyên gia, để nâng cao khả năng chống chịu và duy trì đà tăng trưởng, điều quan trọng là doanh nghiệp cần tái cơ cấu chiến lược tiếp cận thị trường.

Việc đa dạng hóa thị trường xuất khẩu và sản phẩm, đồng thời gia tăng hàm lượng chế biến sâu là hướng đi tất yếu. Các hiệp định thương mại tự do như EVFTA, CPTPP, RCEP đang là “vũ khí mềm” giúp doanh nghiệp mở rộng thị phần sang EU, Nhật Bản, Hàn Quốc với ưu đãi thuế quan.

Bên cạnh đó, thị trường mới như Trung Đông và Nam Mỹ cũng đang nổi lên như những điểm đến tiềm năng. Đây là những khu vực có dân số trẻ, nhu cầu tiêu thụ thủy sản tăng nhanh và ít rào cản kỹ thuật hơn so với các thị trường truyền thống. Việc tích cực khai thác những khu vực này sẽ giúp phân tán rủi ro, tránh sự lệ thuộc vào một vài thị trường lớn.

Ngoài xuất khẩu, thị trường nội địa với hơn 100 triệu dân cũng đang được đánh giá là kênh tiêu thụ chiến lược. Bà Kim Thu khuyến nghị: “Doanh nghiệp nên tính đến việc phát triển thị trường nội địa bài bản hơn – thông qua kênh bán lẻ hiện đại, thương mại điện tử, cải thiện bao bì, truy xuất nguồn gốc… để tận dụng xu hướng tiêu dùng thực phẩm an toàn, chất lượng cao”.

Ngành tôm Việt đang ở thời điểm bản lề – khi vừa có cơ hội mở rộng thị trường nhờ các FTA và nhu cầu tiêu dùng toàn cầu tăng, vừa phải đối mặt với rào cản ngày càng phức tạp từ các chính sách bảo hộ thương mại.

Để duy trì tốc độ tăng trưởng và nâng cao giá trị, ngành cần một chiến lược đồng bộ – từ chất lượng con giống, quản lý nuôi trồng, chế biến, đến xây dựng thương hiệu quốc gia và chủ động hội nhập thị trường. Chỉ khi xây dựng được một hệ sinh thái xuất khẩu bền vững, tôm Việt mới có thể duy trì lợi thế và phát triển dài hạn trong cuộc chơi toàn cầu nhiều biến động.