Đánh thuế tiêu thụ đặc biệt đối với nước giải khát có đường: Nhiều đại biểu Quốc hội còn băn khoăn

Ngày 27/11, Quốc hội thảo luận ở Hội trưởng về Dự án Luật thuế TTĐB (sửa đổi).

Sau rất nhiều hội thảo góp ý Dự thảo Luật thuế TTĐB đối với rượu, bia, nước giải khát, dự án Luật thuế TTĐB (sửa đổi) trình Quốc hội hầu như không có sự thay đổi so với dự thảo trước đó. Riêng với NGKCĐ, theo Dự thảo, nước giải khát theo Tiêu chuẩn Việt Nam có hàm lượng đường trên 5g/100ml quy định mức thuế suất là 10% do đây là mặt hàng mới bổ sung vào đối tượng chịu thuế TTĐB.

Tăng thuế có hạn chế được hành vi tiêu dùng?

Tại phiên thảo luận tổ hôm 22/11, Đại biểu Dương Minh Ánh - Đoàn ĐBQH TP Hà Nội cho rằng, cần phải có cơ sở để chứng minh được việc áp dụng chính sách thuế TTĐB với mặt hàng NGKCĐ hàm lượng 5g/100ml có thể thay đối hành vi người tiêu dùng và đạt được hiệu quả cho việc giảm tỷ lệ người thừa cân béo phì so với những sản phẩm có đường khác như bánh, kẹo, ô mai, các sản phẩm từ sữa có đường. “Kinh nghiệm cho thấy nhiều nước đánh thuế đồ uống có đường nhưng tỷ lệ thừa cân béo phì lại tăng lên…”, đại biểu Dương Minh Ánh phát biểu.

Đại biểu Thái Quỳnh Mai Dung - Đoàn ĐBQH tỉnh Vĩnh Phúc cho rằng, cơ quan soạn thảo đã đưa ra trong Báo cáo đánh giá tác động những số liệu về tỷ lệ thừa cân, béo phì ở trẻ em tăng nhanh trong 10 năm qua. Tuy nhiên, cần xem xét cả bối cảnh tỷ lệ suy dinh dưỡng, thấp còi, nhẹ cân ở trẻ em, đặc biệt ở miền núi nước ta cũng vẫn còn rất cao.

Dẫn báo cáo của Tổ chức Y tế thế giới (WHO) trong đó nói rằng không phải quốc gia nào cũng áp dụng chính sách thuế này vì mục đích sức khỏe mà chỉ đơn thuần là đưa tất cả các loại đồ uống vào diện chịu thuế, đại biểu Thái Quỳnh Mai Dung cho rằng, cần nghiên cứu thêm đối với nội dung này để từ đó đề xuất các biện pháp kiểm soát tình trạng thừa cân, béo phì và các bệnh không lây nhiễm khác cho phù hợp.

“Công cụ thuế này không hiệu quả trong việc làm thay đổi hành vì người tiêu dùng, đặc biệt là khi các đối tượng tiêu dùng mặt hàng NGKCĐ phần lớn là trẻ em. Các cơ quan nên tập trung vào các biện pháp tuyên truyền và giáo dục trong gia đình và trường học để các em thay đổi nhận thức và từ đó thay đổi hành vi tiêu dùng…”, đại biểu đề nghị.

Tăng thuế không làm tăng thu ngân sách

Ở khía cạnh thu ngân sách, một trong những mục tiêu của việc tăng thuế, Đại biểu Thái Quỳnh Mai Dung cũng cho rằng báo cáo đánh giá tác động cho thấy, nếu áp thuế TTĐB theo phương án đề xuất 10% đối với NGKCĐ bắt đầu từ năm 2026 thì sẽ làm tăng thu ngân sách khoảng 2.400 tỷ đồng năm đầu tiên, nhưng số thu các năm sau sẽ giảm, nhưng báo cáo không cung cấp thông tin về mức độ giảm là bao nhiêu.

Dẫn báo cáo đánh giá tác động kinh tế của TTĐB đối với nước giải khát có đường do Viện Nghiên cứu quản lý kinh tế Trung ương (CIEM) thực hiện và công bố vào tháng 10 vừa qua, Đại biểu Thái Quỳnh Mai Dung cho biết, nếu áp mức thuế TTĐB 10% đối với NGKCĐ thì thu ngân sách từ năm thứ hai trở đi mỗi năm sẽ giảm khoảng 4.978 tỷ đồng từ thuế gián thu, chưa kể đến mức giảm tương ứng từ thuế trực thu. Ngoài ra, trong Báo cáo cũng chỉ ra rằng, chính sách thuế này sẽ không chỉ tác động trực tiếp lên ngành đồ uống mà còn tác động lan tỏa tới 25 ngành trong nền kinh tế và dẫn đến sụt giảm GDP gần 0,5% GDP, tương ứng 42.570 tỷ đồng. Do vậy, CIEM đề xuất chưa áp dụng thuế TTĐB đối với NGKCĐ.

“Tôi đề nghị cơ quan soạn thảo tiếp tục nghiên cứu thêm về vấn đề này và chưa đưa vào dự thảo mặt hàng còn nhiều tranh cãi này…”, đại biểu Thái Quỳnh Mai Dung đề nghị.

Thiếu công bằng…

Nhiều ý kiến ĐBQH cho rằng việc đánh thuế TTĐB đối với NGKCĐ tạo sự không công bằng khi chỉ tập trung vào các sản phẩm đồ uống đóng chai sẵn, trong khi đồ uống pha chế tại chỗ hầu như không được đề cập đến.

Theo đại biểu Dương Minh Ánh, mục tiêu tăng thuế nhằm hạn chế người tiêu dùng không dùng NGKCĐ gây thừa cân béo phì nhưng có thể làm gia tăng việc người sử dụng các mặt hàng đồ uống sản xuất không chính thức hoặc sản phẩm sản xuất thủ công.

“Hiện nay, nhiều doanh nghiệp nước ngoài đã chuyển đổi sang các sản phẩm đồ uống ít đường hàm lượng dưới 5g nhưng vẫn có độ ngọt sẽ không phải chịu thuế. Như vậy nếu việc áp thuế TTĐB đối với doanh nghiệp trong nước vô hình chung tạo sự bất bình đẳng giữa doanh nghiệp trong nước với doanh nghiệp nước ngoài…”, đại biểu Dương Minh Ánh lo ngại.

Đại biểu Nguyễn Thanh Phong, Đoàn ĐBQH tỉnh Vĩnh Long cũng bày tỏ lo ngại, quy định này cũng có khả năng làm dịch chuyển xu hướng tiêu dùng của người dân sang gia tăng việc sử dụng các mặt hàng đồ uống được sản xuất không chính thức hoặc các sản phẩm sản xuất thủ công. Đặc biệt, việc áp thuế TTĐB 10% được dự báo sẽ tác động không thuận tới hoạt động sản xuất, kinh doanh của doanh nghiệp sản xuất nước giải khát và các ngành công nghiệp phụ trợ.

“Chính sách thuế này có thể thiếu công bằng khi chỉ nhắm vào các sản phẩm đồ uống đóng chai sẵn, trong khi các loại đồ uống pha chế tại chỗ như cà phê, trà sữa, nước mía, trà chanh... rất khó bị đánh thuế do không thể xác định chính xác hàm lượng đường… Điều này sẽ dẫn đến bất lợi cho các doanh nghiệp sản xuất đồ uống trong nước, đặc biệt là các doanh nghiệp thuần Việt. Trong khi đó, với công nghệ hiện đại và có tiềm năng về tài chính, các tập đoàn nước ngoài có lợi thế về kinh nghiệm và công nghệ trong việc chuyển đổi sang sản xuất đồ uống không đường nhưng vẫn giữ được độ ngọt, trong khi các doanh nghiệp nội địa có thể gặp nhiều khó khăn hơn khi chính sách này được triển khai…”, đại biểu Lê Thị Song An, Đoàn ĐBQH tỉnh Long An phát biểu.

Đại biểu Song Anh đề nghị Ban soạn thảo đánh giá kỹ lưỡng tác động, các biện pháp thực hiện, cũng như lộ trình phù hợp cho chính sách thuế TTĐB đối với NGKCĐ, đảm bảo tính khả thi và công bằng, đồng thời hỗ trợ sự phát triển của doanh nghiệp trong nước.