"Bão chưa tan" với ngành thép?

Lợi nhuận lao dốc “không phanh”

Năm 2022 là một năm bất ổn của kinh tế toàn cầu dưới tác động kép từ chính sách tiền tệ thắt chặt của các ngân hàng trung ương trên thế giới, xung đột Nga – Ukraine hay chính sách zero-Covid của Trung Quốc. Ngành thép là một trong những ngành chịu ảnh hưởng nặng nề nhất từ bối cảnh vĩ mô, hàng loạt các nhà máy phải liên tiếp lên kế hoạch giãn hoặc ngừng sản xuất, đặc biệt là trong nửa cuối năm, giá các mặt hàng trên thị trường liên tục bị điều chỉnh. Hầu hết các doanh nghiệp thép đều thua lỗ trong năm qua.

Quý IV/2022, Tổng công ty thép Việt Nam (VNSteel, UPCoM: TVN) ghi nhận doanh thu thuần 8.099 tỷ đồng, giảm 27% so với cùng kỳ. VNSteel là khoản chi phí tài chính 145 tỷ đồng, trong đó chủ yếu là chi phí vay. Ngoài ra, doannh nghiệp còn phải gánh chịu phần lỗ hơn 400 tỷ đồng từ các công ty con trong hệ sinh thái, như Thép Vicasa (VCA), Gang thép Thái Nguyên (TIS)… Kết quả, VNSteel lỗ ròng 406 tỷ đồng trong quý IV/2022, nối tiếp quý lỗ kỷ lục trước đó (535 tỷ đồng).

Lũy kế cả năm, VNSteel lỗ 831 tỷ đồng, dù doanh thu thuần chỉ giảm 5% so với cùng kỳ, đạt 38.477 tỷ đồng. Đây là tình cảnh hoàn toàn trái ngược với một năm bùng nổ trước đó với mức lãi 710 tỷ đồng.

Theo chia sẻ của VNSteel, diễn biến thị trường thép phát sinh những biến động bất ngờ thậm chí trái thông lệ. Giá các mặt hàng năng lượng (xăng dầu, khí đốt) và các mặt hàng nguyên vật liệu chính dùng cho sản xuất thép (than, quặng sắt, thép phế…) đột ngột tăng cao trong giai đoạn đầu năm.

Bên cạnh đó, giá cả một số loại nguyên liệu sản xuất thép đã chạm các mốc cao kỷ lục nhưng sau đó bất ngờ giảm giá nhanh và mạnh, chạm mức đáy của hai năm liên tiếp, làm cho các doanh nghiệp sản xuất kinh doanh các sản phẩm thép không xoay kịp.

Cũng rơi vào tình trạng khó khăn tương tự VNSteel, quý IV/2022. CTCP Thép Nam Kim (HOSE: NKG) ghi nhận doanh thu thuần gần 4.300 tỷ đồng, giảm 51% so với cùng kỳ. Lợi nhuận sau thuế âm 356 tỷ đồng, trong khi cùng kỳ lãi lớn 514 tỷ đồng. Trước đó, Thép Nam Kim cũng lỗ 419 tỷ đồng trong quý III.

Lũy kế cả năm 2022, Thép Nam Kim lỗ ròng 67 tỷ đồng, với doanh thu thuần 23.071 tỷ đồng, giảm 18% so với năm 2021. Kết quả này hoàn toàn trái ngược với khoản lãi khủng hơn 2.225 tỷ đồng năm 2021.

CTCP Tập đoàn Hoa Sen (HOSE: HSG) cũng không ngoại lệ. Sau khi lỗ 887 tỷ đồng trong quý trước đó, Hoa Sen tiếp tục lỗ thêm trong quý I niên độ 2022 - 2023 (kết thúc kết thúc ngày 31/12/2022), nâng tổng lỗ hai quý liên tiếp lên 1.567 tỷ đồng.

Quý IV/2022, CTCP Tập đoàn Hòa Phát (HOSE: HPG) đạt doanh thu thuần 25.826 tỷ đồng, giảm 42% so với cùng kỳ năm trước và lỗ sau thuế 1.999 tỷ đồng, đánh dấu 2 quý lỗ nặng liên tiếp. Lũy kế cả năm 2022, Hòa Phát ghi nhận doanh thu 141.409 tỷ đồng, giảm 5% so 2021. Lợi nhuận sau thuế cả năm đạt hơn 8.444 tỷ đồng, chỉ bằng 24% so với năm 2021.

Trên thị trường chứng khoán, sau giai đoạn năm 2020 và 2021 khi giá cố phiếu ghi nhận diễn biến vượt trội, ngành thép đã giảm 51% trong năm 2022, thấp hơn 18% so với kết quả của chỉ số VN Index. Hầu hết các cổ phiếu đều giảm giá 60~70%, trong khi HPG – mã cổ phiếu có diễn biến tốt nhất - cũng chứng kiến mức giảm giá 49%.

Triển vọng nào trong năm 2023?

Năm 2023 được dự báo tiếp tục là một năm thách thức đối với ngành thép. Hiệp hội Thép Việt Nam (VSA) cho biết, tình hình hoạt động sản xuất kinh doanh khó khăn của ngành có thể kéo dài đến hết quý II/2023.

Nhu cầu trong nước có thể tiếp tục suy yếu do thị trường bất động sản trì trệ và chính sách tiền tệ thắt chặt.

Theo Bộ Xây dựng, số lượng căn hộ mới được cấp phép xây dựng trong 3 quý đầu năm 2022 giảm 41% so với cùng kỳ. Ngoài ra, tiến độ của các dự án đang tồn đọng cũng có thể bị chậm lại, do vấn đề thanh khoản của chủ đầu tư bất động sản.

Mặt khác, nhu cầu từ kênh hộ gia đình (từng có khả năng phục hồi tốt hơn) cũng có thể bị ảnh hưởng bởi sự suy giảm của nền kinh tế nói chung, với tỷ lệ thất nghiệp và lãi suất cao hơn.

SSI Research dự kiến nhu cầu thép thành phẩm trong nước có thể giảm ở mức một con số vào năm 2023.

“Nhìn vào các dữ liệu trong quá khứ có thể thấy ngành thép Việt Nam đã từng đối mặt với điều này trước đây. Doanh thu thép xây dựng giảm 7% so với cùng kỳ trong năm 2022. Tuy nhiên, việc tăng tốc đầu tư công có thể giúp bù đắp một phần nhu cầu thép giảm từ kênh dân dụng”, chuyên gia SSI cho biết.

Trong khi đó, giá thép có thể ít biến động hơn trong năm 2023 do nhu cầu của Trung Quốc ổn định. Sau khi giảm 2-4% trong năm 2022, nhu cầu của Trung Quốc dự kiến sẽ không thay đổi hoặc phục hồi nhẹ trong khoảng 1-2% trong năm 2023, điều này được thúc đẩy bởi việc mở cửa trở lại trong những tháng đầu năm.

Mặc dù vậy, theo SSI Research, nhu cầu của thị trường Trung Quốc có thể vẫn yếu, do doanh thu bán nhà ở mới giảm kể từ nửa cuối năm 2021, song sẽ được hỗ trợ bởi các biện pháp gần đây của chính phủ nhằm giải quyết vấn đề thanh khoản của các chủ đầu tư bất động sản và đầu tư cơ sở hạ tầng.

Bên cạnh đó, sản lượng thép của các nhà sản xuất lớn nhất thế giới cũng sụt giảm do các nhà máy phải cắt giảm sản lượng sau một thời gian dài thua lỗ. Sau khi đạt mức cao nhất vào tháng 5/2022 ở mức 96,6 triệu tấn, sản lượng thép của Trung Quốc đã giảm dần xuống 74,5 triệu tấn vào tháng 11, gây ra sự cân bằng giữa cung và cầu. Những yếu tố này có thể giúp giá thép khu vực ổn định hơn trong năm 2023.

“Tuy nhiên, ít có khả năng giá thép tăng mạnh, vì việc mở cửa trở lại ở Trung Quốc cũng sẽ dẫn đến nguồn cung tăng.  goài ra, mức giá hiện tại đã cao hơn 20-40% so với mức trước COVID. Nhu cầu yếu ở Việt Nam cũng có thể gây khó khăn cho các nhà sản xuất trong việc tăng giá lên mức tương đương với giá trong khu vực”, chuyên gia SSI Research đánh giá.

Ngoài ra, thị trường xuất khẩu vẫn chưa thuận lợi do suy thoái. Theo Hiệp hội Thép Thế giới, nhu cầu thép dự kiến sẽ phục hồi 1% so với cùng kỳ, lên 1,8 tỷ tấn vào năm 2023, sau khi giảm 2,3% trong năm 2022. Nhu cầu ở cả thị trường Mỹ và châu Âu dự kiến sẽ giảm trong năm tới do suy thoái kinh tế.

Nhu cầu tại thị trường ASEAN dự kiến sẽ duy trì ổn định trong năm 2023, sau khi tăng trưởng 4-6% trong năm 2022. Tuy nhiên, xuất khẩu sang các đối tác thương mại lâu năm vẫn có thể bị ảnh hưởng bởi sự gia tăng công suất trong những năm gần đây ở các nước láng giềng như Malaysia, Indonesia, và Philippines.Theo đó, SSI Research dự báo xuất khẩu thép thành phẩm có thể giảm hơn 10% so với cùng kỳ trong năm 2023.

Lợi nhuận của các công ty có thể phục hồi từ năm 2022 nhưng vẫn còn rủi ro cao. Giá thép và nguyên liệu thô ổn định hơn có thể giúp ổn định lợi nhuận của các công ty thép trong năm 2023. Tuy nhiên, nhu cầu yếu có thể dẫn đến hiệu suất sử dụng thấp, chỉ ở mức 60~75% (so với trên 80% trong năm 2022 và hơn 90% trong năm 2021), điều này sẽ gây áp lực lên doanh thu, dòng tiền và tỷ suất lợi nhuận của công ty trong năm tới. Ngoài ra, khoảng cách giá giữa Việt Nam và các thị trường khác ngày càng thu hẹp sẽ khiến tỷ suất lợi nhuận xuất khẩu kém hấp dẫn hơn so với giai đoạn 2020-2021.