Nghệ thuật và chuyển đổi số thời COVID-19

Hơn khi nào hết, chuyển đổi số đã đang đem đến cho người đương thời một niềm tin mãnh liệt về cách để chúng ta cùng thích ứng, vượt qua và phục hồi sau đại dịch.

Trải nghiệm chiêm ngưỡng các di sản mỹ thuật trên không gian số qua ứng dụng iMuseum VFA của Bảo tàng Mỹ thuật Việt Nam

Từ tình thế đến chiến lược và chiều sâu

Những ngày cuối năm 2021, Bảo tàng Mỹ thuật Việt Nam là đơn vị duy nhất được trao Giải thưởng Cơ quan nhà nước, Đơn vị sự nghiệp chuyển đổi số xuất sắc - một hạng mục quan trọng tại Giải thưởng Chuyển đổi số Việt Nam 2021 - Vietnam Digital Awards (VDA 2021). Giải thưởng VDA nhằm tôn vinh thành tựu chuyển đổi số xuất sắc của những cá nhân, doanh nghiệp, đơn vị sự nghiệp, cơ quan Nhà nước, góp phần thúc đẩy công cuộc chuyển đổi số quốc gia.

Ứng dụng thuyết minh đa phương tiện iMuseum VFA ra mắt tháng 4/2021, ở đó, Bảo tàng Mỹ thuật Việt Nam đưa những triển lãm, tác phẩm hội họa nổi tiếng Việt Nam lên không gian số. Theo TS. Nguyễn Anh Minh, Giám đốc Bảo tàng, ứng dụng iMuseum VFA xuất phát từ nhu cầu cải thiện chất lượng tham quan cho du khách, đồng thời nắm bắt được lợi ích của việc ứng dụng công nghệ thông tin vào công tác bảo tồn, phát huy giá trị di sản văn hóa nói chung, di sản mỹ thuật nói riêng. “Đây là nhịp cầu để Bảo tàng đưa nghệ thuật đến gần hơn với công chúng, đặc biệt trong thời gian giãn cách xã hội, góp phần xúc tiến du lịch nội địa, chuẩn bị chào đón khách du lịch quốc tế trở lại Việt Nam trong thời gian tới…”, TS. Nguyễn Anh Minh cho biết.

Tháng 8/2021, Bảo tàng Mỹ thuật Việt Nam tiếp tục ra mắt công nghệ tham quan trực tuyến 3D Tour, liên kết với iMuseum VFA để khách hàng có thể trả phí, khai thác thông tin chi tiết hơn và tham quan trực tuyến khi có nhu cầu. “Thành công này mang đến cho Bảo tàng một niềm tin vững chắc rằng đây sẽ là xu thế tất yếu trong thời gian tới. Bảo tàng Mỹ thuật Việt Nam sẽ tiếp tục đẩy mạnh số hoá các tài liệu, hiện vật để phát huy một cách hiệu quả nhất các di sản mỹ thuật…”, Giám đốc Bảo tàng Mỹ thuật Việt Nam chia sẻ.

Câu chuyện chuyển đổi số cũng là điểm nhấn trong hoạt động của hàng loạt Bảo tàng, di tích khác trong năm 2021. Các “địa chỉ đỏ” trên địa bàn Hà Nội như Di tích quốc gia Văn Miếu - Quốc Tử Giám, Nhà tù Hỏa Lò, Hoàng thành Thăng Long... thay vì “bất lực” vì dịch bệnh đã liên tục cho ra mắt những triển lãm online ấn tượng, hấp dẫn. Đơn cử, Trung tâm Hoạt động VHKH Văn Miếu - Quốc Tử Giám tạo hiệu ứng tích cực với màn ra mắt công nghệ 3D Mapping; Di tích Nhà tù Hỏa Lò đưa nội dung trưng bày từ đời thực lên không gian ảo. Spotify và Apple Podcasts vốn là hai nền tảng số phát nhạc “khổng lồ” đã được ứng dụng nhằm nâng cao hiệu quả truyền thông, đưa lịch sử đến gần hơn với công chúng, đặc biệt là thế hệ trẻ.

Tuy vậy, kể chuyện kho báu trên không gian ảo vừa là cơ hội, vừa là thách thức với các Bảo tàng. TS. Nguyễn Văn Đoàn, Giám đốc Bảo tàng Lịch sử quốc gia Việt Nam nhận định, công nghệ chỉ là nền tảng, sức hút chính vẫn là nội dung, giá trị hiện vật cùng những thông điệp được chuyển tải. Bảo tàng Lịch sử quốc gia quản lý khối tài sản quý giá là những hiện vật, di sản văn hóa, cần phát huy đưa đến công chúng bằng nhiều hình thức, trong đó, số hóa là con đường hữu hiệu. Theo TS. Nguyễn Văn Đoàn, chuyển đổi số từ những thích ứng mang tính tình thế ban đầu đang chuyển hướng sang đáp ứng những yêu cầu mang tính chiến lược, chiều sâu.

Với sự chuyển đổi số một cách mạnh mẽ, Bảo tàng Lịch sử Việt Nam đã giới thiệu với công chúng tham quan triển lãm bằng công nghệ 3D Ảnh: T.K

Con đường tiếp nối ra sao?

Đại dịch COVID-19 khiến nhiều nhà hát đóng cửa, sân khấu tắt đèn, nghệ sĩ không được biểu diễn, khán giả không được thưởng thức các chương trình nghệ thuật. Trước bối cảnh này, các nhà hát, sân khấu online... xuất hiện như một cách tháo gỡ khó khăn, để dòng chảy nghệ thuật bền bỉ nối dài. Một trong những dấu ấn tạo hiệu ứng tích cực là chuỗi chương trình nghệ thuật online Kết nối yêu thương, vượt qua đại dịch được triển khai thực hiện trên các kênh sóng truyền hình và các nền tảng công nghệ số, mạng xã hội. Hơn lúc nào hết, trong cảnh u ám vì đại dịch thì đời sống văn hóa nghệ thuật nước nhà bằng nhiều cách thức, đã và đang khẳng định vai trò xoa dịu nỗi đau, cổ vũ nhân dân vượt qua thách thức.

Là địa chỉ hút khách trên địa bàn Thủ đô, Nhà hát Múa rối Thăng Long được ghi nhận là đơn vị tích cực, chủ động biến thách thức thành cơ hội. Khi Thành phố thực hiện tạm dừng việc đón khách tham quan để phòng, chống dịch thì Nhà hát vẫn không ngừng các hoạt động, với kế hoạch ra mắt những tác phẩm nghệ thuật biểu diễn online; xây dựng phương án bảo tồn và phát huy nghệ thuật truyền thống; phối hợp tổ chức các chuỗi chương trình hướng đến phục vụ khán giả nhỏ tuổi; Múa rối truyền thống cũng được khởi động để biểu diễn trực tuyến phục vụ khán giả quốc tế qua các nền tảng Zoom, YouTube…

Chuyển đổi số tại Nhà hát Tuồng Việt Nam cũng được xác định là xu thế phát triển để thích ứng với đại dịch. Nhiều chương trình số hóa đặc biệt đã ra đời, đưa nghệ thuật truyền thống đến với công chúng ngay trên những nền tảng mạng xã hội quen thuộc như Facebook, YouTube… Phép cộng giữa truyền thống và hiện đại cho ra một đáp số tương đối ưng ý.

PGS.TS Bùi Hoài Sơn, Ủy viên Thường trực Ủy ban Văn hóa, Giáo dục của Quốc hội nhấn mạnh, Nhà hát online là một giải pháp tình thế quan trọng. Thế nhưng, không phải cứ đưa các chương trình nghệ thuật lên mạng là đã có Nhà hát online. “Hy vọng sau những thử nghiệm đầu tiên, chúng ta sẽ có thêm kinh nghiệm để xây dựng các mô hình Nhà hát online đúng nghĩa, phù hợp với xu thế thế giới và làm giàu có, đa dạng hơn thị trường nghệ thuật ở Việt Nam…”, ông Sơn nhấn mạnh.

Trong bối cảnh giãn cách xã hội, nhà hát, sân khấu online đã xuất hiện như một cách tháo gỡ khó khăn, để dòng chảy nghệ thuật bền bỉ nối dài

Những thành công bước đầu cũng đang mang đến niềm tin về việc mở rộng cánh cửa, nối dài con đường chuyển đổi số trong đời sống văn hóa nghệ thuật, sau khi đại dịch chỉ còn là quá khứ. Theo nhiều chuyên gia văn hóa, để nghệ thuật cất cánh nhờ chuyển đổi số, câu chuyện thương hiệu là yếu tố quan trọng. “Một clip của Sơn Tùng MTP vừa tung ra đã thu hút hàng triệu lượt người theo dõi. Xa hơn, ở nước ngoài, chỉ cần một dòng tweet của cầu thủ Ronaldo hay Messi có thể kiếm về hàng chục ngàn đô la. Nhiệm vụ của mỗi nghệ sĩ, chương trình, hay đơn vị nghệ thuật là xây dựng, phát triển và bảo vệ thương hiệu của mình. Khi có được thương hiệu, chúng ta có thể có khả năng kiếm tiền trên môi trường mạng, như rất nhiều các ví dụ đã có hiện nay”, phân tích của PGS.TS Bùi Hoài Sơn.

Giới chuyên gia cũng cho rằng, khi có được thương hiệu, chúng ta có thể có khả năng kiếm tiền trên không gian ảo. Đơn cử, chương trình nghệ thuật online Cháy lên do Bộ VHTTDL thực hiện trong năm 2021 đã có lượng tương tác không nhỏ khi link được dẫn về Facebook cá nhân của NSƯT Xuân Bắc. Mặt khác, các nhà hát, đơn vị nghệ thuật cũng cần có tư duy mới trong tổ chức biểu diễn cũng như huy động nguồn lực, phát triển khán giả, xây dựng thương hiệu trên môi trường số. Làm được như thế, chúng ta sẽ có những chương trình phù hợp với bối cảnh mới, công nghệ mới và khán giả mới.

Dù đại dịch COVID-19 còn kéo dài hay được kiểm soát thì trong năm 2022 hay thời gian lâu hơn nữa, việc đưa các tác phẩm nghệ thuật biểu diễn lên môi trường số để tiếp cận gần hơn, thu hút khán giả hơn vẫn được xác định là con đường tất yếu. Dù trên không gian ảo, niềm tin chuyển mình và cất cánh của đời sống văn hóa nghệ thuật từ chuyển đổi số vẫn luôn có thật.