Phát triển tài chính vi mô thúc đẩy tài chính toàn diện tại Việt Nam

Tài chính vi mô đã có những bước phát triển đáng ghi nhận

Phát biểu khai mạc Toạ đàm, Phó Thống đốc Thường trực Ngân hàng Nhà nước Đào Minh Tú cho biết, thực tiễn tại nhiều quốc gia đã minh chứng đóng góp của tài chính vi mô cho xóa đói, giảm nghèo và thúc đẩy tài chính toàn diện. Tại Việt Nam, Chiến lược phát triển ngành Ngân hàng Việt Nam đến năm 2025, định hướng đến năm 2030 ban hành theo Quyết định số 986/QĐ-TTg ngày 8/8/2018 của Thủ tướng Chính phủ đặt ra nhiệm vụ: “Tiếp tục có cơ chế khuyến khích, hỗ trợ các tổ chức tài chính vi mô phát triển, tăng số lượng các tổ chức tài chính vi mô để gia tăng khả năng tiếp cận dịch vụ khách hàng, hỗ trợ việc triển khai Chiến lược quốc gia về tài chính toàn diện”.

Chiến lược tài chính toàn diện quốc gia đến năm 2025, định hướng đến năm 2030 ban hành theo Quyết định số 149/QĐ-TTg ngày 22/1/2020 của Thủ tướng Chính phủ cũng đặt ra mục tiêu: “Phát triển hệ thống các tổ chức, chương trình, dự án tài chính vi mô hoạt động an toàn, hiệu quả, bền vững, hướng tới mục tiêu phục vụ người nghèo, người thu nhập thấp, phụ nữ và doanh nghiệp siêu nhỏ với các sản phẩm, dịch vụ tài chính đa dạng, linh hoạt, phù hợp, góp phần thực hiện chủ trương của Đảng và Nhà nước về đảm bảo an sinh xã hội và giảm nghèo bền vững”.

Theo Phó Thống đốc, để thực hiện mục tiêu này, Chiến lược đặt ra nhiều nhiệm vụ, giải pháp. Cụ thể, khuyến khích phát triển mô hình liên kết hoạt động của các ngân hàng thương mại với các tổ chức, chương trình, dự án tài chính vi mô. Khuyến khích hợp tác giữa các tổ chức, chương trình, dự án tài chính vi mô và các tổ chức công nghệ tài chính. Hỗ trợ các tổ chức, chương trình, dự án tài chính vi mô trong việc tiếp cận các nguồn vốn ưu đãi. Đồng thời, tăng cường xã hội hóa việc hỗ trợ, tham gia đóng góp nguồn lực tài chính trong cung ứng sản phẩm, dịch vụ tài chính vi mô.

Phó Thống đốc đánh giá, triển khai các nhiệm vụ, giải pháp trên, khu vực tài chính vi mô đã có những bước phát triển đáng ghi nhận. Hiện tại, có 4 tổ chức tài chính vi mô (TCTCVM) và 79 chương trình, dự án tài chính vi mô đã được NHNN cấp giấy phép đăng ký; số lượng khách hàng của 4 tổ chức tài chính vi mô đạt 500.000 khách hàng; tổng tài sản, vốn điều lệ, vốn chủ sở hữu của 4 tổ chức này đạt lần lượt là 10.380 tỷ đồng, 1.060 tỷ đồng và 2.444 tỷ đồng.

Chia sẻ tại Toạ đàm, ông Phạm Minh Tú, Phó Viện trưởng, Viện Chiến lược Ngân hàng, Ngân hàng Nhà nước Việt Nam cho biết, tài chính vi mô được xác định là một trụ cột để thúc đẩy tài chính toàn diện tại Việt Nam.

Mạng lưới hoạt động tài chính vi mô gần dân, phục vụ tốt/nhanh chóng nhu cầu của những người nghèo, người có thu nhập thấp, người yếu thế, phụ nữ, người dân sống ở khu vực nông thôn, vùng sâu, vùng xa, doanh nghiệp nhỏ, siêu nhỏ góp phần gia tăng tỷ lệ người dân tiếp cận và sử dụng dịch vụ tài chính tại Việt Nam.

Nhờ gắn kết và hiểu rõ nhu cầu của khách hàng, sản phẩm, dịch vụ tài chính vi mô luôn được thiết kế phù hợp với đặc thù của nhóm khách hàng tài chính vi mô (dễ tiếp cận, thủ tục đơn giản, cung cấp ngay tại cộng đồng, món vay nhỏ nên dễ hoàn trả) giúp tài chính vi mô duy trì được một mạng lưới khách hàng trung thành và tiếp tục thu hút được ngày càng nhiều khách hàng sử dụng dịch vụ. Chẳng hạn, năm 2023, số lượng thành viên Quỹ Tín dụng Nhân dân là 1,8 triệu; số lượng khách hàng của 4 tổ chức tài chính vi mô đạt gần 500.000.

Theo ông Phạm Minh Tú, tài chính vi mô luôn làm tốt, có hiệu quả trong công tác phổ biến, giáo dục, chia sẻ các kiến thức tài chính và kỹ năng sử dụng tiền hiệu quả nhất cho các thành viên/khách hàng (hoạt động nâng cao năng lực cho phụ nữ và cộng đồng, hỗ trợ phát triển cộng đồng, hỗ trợ phát triển kinh doanh cho thành viên,... được tổ chức thường xuyên, định kỳ thông qua các cuộc họp tại tổ, cụm, nhóm...; phụ nữ thường chiếm khoảng 70-80% khách hàng của tài chính vi mô).

Thách thức đối với hoạt động của tài chính vi mô tại Việt Nam

Dù đã có những bước phát triển đáng ghi nhận trong những năm qua, Phó Thống đốc Đào Minh Tú chỉ rõ, quy mô hoạt động của các tổ chức, chương trình, dự án tài chính vi mô còn khá nhỏ, chưa tương xứng với tiềm năng phát triển và đang gặp một số khó khăn.

Cụ thể, việc tăng trưởng nguồn vốn còn hạn chế do chưa khuyến khích được mọi nguồn lực xã hội tham gia vào hoạt động tài chính vi mô. Một số quy định chưa phù hợp với thực tiễn, gây khó khăn trong quá trình hoạt động như: chưa thống nhất quy định đối tượng khách hàng tài chính vi mô; quy định về chủ sở hữu, thành viên sáng lập còn khá chặt; quy định về thủ tục vay vốn, xét duyệt cấp tín dụng, kiểm tra sử dụng tiền vay đang phải áp dụng giống các ngân hàng thương mại…

Thông tin rõ hơn về những vướng mắc liên quan đến khuôn khổ pháp lý, ông Phạm Minh Tú cho biết, có 4 vướng mắc chính:

Thứ nhất, quy định về chủ sở hữu và thành viên sáng lập của tổ chức tài chính vi mô còn khá chặt (chủ sở hữu/thành viên sáng lập của tổ chức tài chính vi mô phải là tổ chức chính trị, tổ chức chính trị - xã hội; ngân hàng nước ngoài); chưa có quy định cho phép các tổ chức tài chính vi mô được thành lập dưới hình thức công ty cổ phần nên chưa kêu gọi được đa dạng các nhà đầu tư tham gia tạo nguồn vốn cho hoạt động.

Thứ hai, quy định đối tượng khách hàng của các tổ chức tài chính vi mô chỉ là hộ nghèo, hộ cận nghèo và doanh nghiệp siêu nhỏ; trong khi các đối tượng khác như hộ công nhân, lao động, hộ có thu nhập thấp (chiếm tỷ trọng lớn trong dân số) rất cần tiếp cận dịch vụ tài chính vi mô thì không thuộc đối tượng khách hàng của tài chính vi mô.

Thứ ba, quy định về thủ tục vay vốn, xét duyệt cấp tín dụng, kiểm tra sử dụng tiền vay của tổ chức tài chính vi mô đang phải áp dụng giống các ngân hàng thương mại. Tổ chức tài chính vi mô không được huy động vốn bằng phát hành trái phiếu, không được mở tài khoản cho khách hàng.

Thứ tư, việc chuyển đổi các chương trình, dự án tài chính vi mô thành các tổ chức tài chính vi mô chính thức còn chậm do vướng mắc trong quy định về thời hạn thực hiện chuyển đổi và các trường hợp phải chuyển đổi thành tổ chức tài chính vi mô...

Hoàn thiện các quy định hiện hành nhằm phát triển hoạt động tài chính vi mô trong thời gian tới.

Tại buổi tọa đàm, các chuyên gia, các nhà khoa học, các nhà quản lý đi sâu, tập trung thảo luận, đánh giá một cách đầy đủ, toàn diện thực tiễn hoạt động của một số tổ chức, chương trình, dự án tài chính vi mô cũng như thực trạng tiếp cận tài chính của các khách hàng tài chính vi mô; đồng thời rà soát, phân tích hành lang pháp lý cũng như các kinh nghiệm quốc tế.

Để tài chính vi mô phát huy vai trò là một trụ cột thúc đẩy tài chính toàn diện tại Việt Nam, tại tọa đàm, các đại biểu, chuyên gia đã đề xuất một số giải pháp và các kiến nghị sau:

Một là, tiếp tục rà soát, hoàn thiện khuôn khổ pháp lý về tổ chức và hoạt động của các tổ chức tài chính vi mô, trong đó cần tập trung: Thống nhất quy định về khách hàng tài chính vi mô phù hợp với quy định tại Luật sửa đổi Luật Các TCTD; Sửa đổi quy định về thành viên góp vốn theo hướng không bắt buộc phải có một tổ chức chính trị, chính trị xã hội...; tăng cường quản lý nhà nước đối với các hoạt động của tài chính vi mô nhất là các chương trình dự án khá đa dạng tại các tỉnh, thành phố hiện nay, trước hết là vai trò quản lý, kiểm tra, giám sát, đánh giá của cơ quan địa phương các cấp và các bộ ngành chức năng kể cả Ngân hàng Nhà nước, Bộ Tài chính và các bộ ngành khác.

Hai là, không ngừng nâng cao năng lực hoạt động của các tổ chức tài chính vi mô, các chương trình, dự án tài chính vi mô như: Tăng nguồn vốn từ vốn chủ sở hữu, nhà đầu tư trong nước và trái phiếu/huy động nguồn vốn từ nhà đầu tư nước ngoài; Nâng cao năng lực quản trị rủi ro; đầu tư ứng dụng công nghệ vào các quy trình hoạt động để nâng cao hiệu quả, rút ngắn thời gian, tiết giảm chi phí; Tăng cường ứng dụng công nghệ trong phát triển và đa dạng hóa sản phẩm; đơn giản hóa thủ tục, đẩy mạnh hợp tác với ngân hàng thương mại, các tổ chức công nghệ tài chính nhằm tăng cường ứng dụng công nghệ (như eKYC, SMS banking, Mobilebanking…) để tạo thuận lợi hơn cho khách hàng.

Ba là, tăng cường các hoạt động giáo dục, truyền thông về hiểu biết tài chính cho khách hàng và người dân để giúp họ quản lý và sử dụng hiệu quả nguồn tài chính, góp phần cải thiện thu nhập, hướng tới mục tiêu tài chính bền vững.

Bốn là, tiếp tục khuyến khích phát triển mô hình liên kết hoạt động của các ngân hàng thương mại với các tổ chức, chương trình, dự án tài chính vi mô thông qua hình thức cung cấp vốn tín dụng.

Đánh giá cao những ý kiến phát biểu của các đại biểu, chuyên gia tại Tọa đàm, Phó Thống đốc Đào Minh Tú cho biết: "Đây là cơ hội để cơ quan quản lý lắng nghe những ý kiến trao đổi, đề xuất chính sách từ phía các chuyên gia, các tổ chức, chương trình, dự án tài chính vi mô nhằm tiếp tục tạo điều kiện phát triển hoạt động này trong thời gian tới".