Một số mô hình Fintech thành công và thất bại – bài học cho Startup Việt Nam

Tóm tắt: Doanh nghiệp khởi nghiệp trong lĩnh vực công nghệ tài chính đang mở ra nhiều cơ hội cho các bạn trẻ theo đuổi đam mê. Học hỏi kinh nghiệm từ một số mô hình Fintech thất bại và thành công trên thế giới là hướng tiếp cận giúp chúng ta có thể rút ra được những bài học hiệu quả, giúp cho các Startup Việt Nam có những hướng đi riêng, tận dụng khai thác tiềm năng từ các thị trường ngách. Bên cạnh đó, cũng còn rất nhiều cơ hội khác khi mà các nhà đầu tư quốc tế có nhìn nhận rất tích cực về thị trường Việt Nam.

A COMPILATION OF SOME SUCCESSFUL AND DEFAULT FINTECH MODELS –  A LESSON FOR THE  START-UPS IN VIETNAM

Abstract: Start-ups in fintech industry are opening up numerous opportunities for young people to pursue their passion. Lessons learnt from observing and analyzing some successful and unsuccessful Fintech models around the world do not only help startups in Vietnam to develop their own direction but also utilize and take advantage of the potentials of niche market. Moreover, there will be many other opportunities for start-ups in Vietnam to grow as foreign investors have a positive view of Vietnam market. 

Một số mô hình thất bại

Pay By Touch

CEO John P. Rogers, Giám đốc Điều hành của Pay By Touch đã tuyên bố rằng “Chúng tôi đang thay đổi cách thế giới trả tiền”; và ông đã chứng minh điều đó. Dự án khởi nghiệp Pay By Touch là một công nghệ xác thực sinh trắc học cho phép người dùng sử dụng dấu vân tay để thanh toán hóa đơn. Công ty được thành lập vào năm 2002 dưới sự dẫn dắt của CEO Rogers; với ý tưởng sáng tạo và tiên phong; Pay By Touch đã rất thành công khi huy động được 340 triệu USD từ các tỷ phú giàu nhất thế giới và nhiều người có sức ảnh hưởng tại Mỹ. Tại thời điểm 2002, dịch vụ thanh toán chưa phát triển, ý tưởng thanh toán mua hàng bằng sinh trắc vân tay rất sáng tạo mở ra hướng đi mới vô cùng tiềm năng cho xu hướng tiêu dùng trong tương lai. Mặc dù gọi vốn thành công nhưng đến năm 2008, Công ty đã tuyên bố phá sản. Nguyên nhân thất bại chủ yếu do sự kém cỏi của CEO điều hành dự án, chưa quản trị tốt chi phí phát sinh, và chưa khảo sát tốt sự thích ứng công nghệ mới của khách hàng.

Pay By Touch là một ý tưởng kinh doanh tuyệt vời, đã tạo được niềm tin với các nhà đầu tư thiên thần và gọi vốn rất thành công. Tuy nhiên, Startup này lại nhanh chóng phá sản bởi chính người sáng lập của công ty; đó là do thiếu định hướng đúng đắn để dẫn tới thành công, thiếu sự dẫn dắt và quyết đoán của người lãnh đạo.

Mô hình P2P Lending tại Trung Quốc

Cho vay ngang hàng (Peer to Peer Lending – P2P Lending) là phương thức kết nối cho vay trực tiếp giữa các cá nhân với nhau, thông qua nền tảng trực tuyến, bỏ qua các trung gian tài chính truyền thống.

Thông qua các website P2P Lending, người vay kết nối trực tiếp với các nhà đầu tư. Trên giao diện Web sẽ đặt sẵn mức giá và các điều khoản quy định và cho phép thực hiện giao dịch. Mức lãi suất cho vay phụ thuộc vào uy tín của người đi vay và lịch sử giao dịch của khách hàng. Việc chuyển tiền và thanh toán được thực hiện thông qua nền tảng cho vay. Quá trình cho vay và trả nợ diễn ra hoàn toàn tự động hoặc người cho vay và đi vay có thể linh hoạt thỏa thuận với nhau.

Tổng số vốn cho vay P2P và tốc độ tăng trưởng ngành này tại Trung Quốc qua các năm 

Nguồn: Ngân hàng Trung ương Trung Quốc

Mô hình kinh doanh P2P Lending xuất phát từ Anh, phát triển mạnh mẽ tại Mỹ và bùng nổ tại đất nước tỷ dân Trung Quốc. Các công ty P2P cung cấp mức lãi suất cho vay thấp hấp dẫn và quy trình cho vay đơn giản. Khác với ngân hàng, những Fintech về mô hình này là kết hợp giữa người cho vay và người vay, và thu phí của người sử dụng nền tảng này.

P2P Lending tại Trung Quốc tăng trưởng nhanh và có quy mô lớn nhất trên thế giới. Số nhà cung cấp dịch vụ đã tăng gấp nhiều lần so với thời điểm năm 2006 khi nền tảng P2P Lending đầu tiên của Trung Quốc (Creditease) thành lập và tập trung chủ yếu vào 4 khu vực kinh tế phát triển của Trung Quốc là Quảng Đông, Bắc Kinh, Thượng Hải và Chiết Giang (chiếm 63% thị phần). Cuối năm 2011, số lượng công ty P2P Lending tăng lên 214 và liên tục tăng trưởng mạnh mẽ, với hơn 6.000 nền tảng được mở (theo Online Lending House). Theo Bloomberg, P2P Lending ở Trung Quốc có khoảng 50 triệu người đăng ký và tổng giá trị giao dịch đạt hơn 190 tỷ USD, trở thành quốc gia phát triển nhanh và lớn nhất trong lĩnh vực này.

Sự tăng trưởng bùng nổ của mô hình này kéo theo rất nhiều hệ lụy, nợ xấu tăng cao mất kiểm soát, rất nhiều công ty “ma” P2P Lending được lập ra với mục đích lừa đảo người gửi tiền, các vụ gian lận, lừa đảo tăng cao; …Tổng nợ xấu của P2P Lending tại Trung Quốc lên tới 192 tỷ USD; hơn 50 triệu người tham gia và sàn giao dịch cho vay trực tuyến này mất trắng và rơi vào thảm cảnh nợ nần chồng chất, thậm chí có người phải tìm đến cái chết. Năm 2017, Chính phủ Trung Quốc đã quy định các biện pháp tạm thời quản lý hoạt động kinh doanh của các trung gian thông tin P2P Lending, việc ban hành khung pháp lý chậm đã làm hàng ngàn công ty P2P Lending giải thể hoặc phá sản.

Do không có hành lang pháp lý chặt chẽ ngay từ khi mới phát triển dẫn tới sự tăng trưởng và sụp đổ nhanh chóng của các công ty P2P Lending, gây ra rất nhiều hệ lụy xấu trong ngành tài chính và xã hội. Bên cạnh đó, tình trạng thông tin không minh bạch, hiệu ứng đám đông và sự thiếu hiểu biết của nhà đầu tư ưa mạo hiểm cũng là nhân tố đẩy các công ty P2P Lending đến bờ vực phá sản. Ngoài ra, các công ty P2P Lending hoạt động dựa trên nền tảng công nghệ nhưng thực sự còn nhiều lỗ hổng trong quản lý, thiếu thông tin khách hàng dẫn tới công tác thẩm định lỏng lẻo, cho vay ồ ạt, dẫn tới khách hàng không có khả năng trả nợ, nợ xấu tăng cao; việc thiếu đồng bộ về nền tảng công nghệ cho công ty, dễ gặp sự tấn công của hacker, đánh sập sàn giao dịch; rủi ro hệ thống tăng cao.

Một số mô hình thành công

Tinder - Ứng dụng hẹn hò thành công nhất thế giới

Tinder được thành lập trong vườn ươm khởi nghiệp Hatch Labs bởi Sean Rad, Jonathan Badeen, Justin Mateen, Joe Munoz, Dinesh Moorigate và Whitney Wolfe, người sau đó đã rời Tinder để tạo Bumble vào năm 2014. Tinder được quảng bá tại nhiều cơ sở đại học và nhanh chóng mở rộng sang các cơ sở khác. Ứng dụng này đã giành giải thưởng Crunchie của TechCrunch cho "Khởi nghiệp mới tốt nhất năm 2013".

Thị trường ứng dụng hẹn hò đạt doanh thu khoảng 2,7 tỷ USD trong năm 2020, trong đó Tinder đã chiếm tới 1,2 tỷ USD doanh thu vào năm 2019, tăng trưởng 43% so với cùng kỳ năm trước. Đây là con số khổng lồ đánh dấu sự thành công ngoài mong đợi của Tinder.

Tinder kiếm tiền từ việc khách hàng đăng kí Plus và Gold, thao tác này mang lại cho người dùng các lượt vuốt phải không giới hạn (có giới hạn 100 lượt vuốt phải đối với các thành viên chuẩn) - vuốt phải cho phép người dùng tương tác với nhau thông qua việc nhắn tin. Tinder cũng kiếm tiền thông qua các giao dịch mua trong ứng dụng: như mua Boots giúp làm nổi bật hồ sơ cá nhân. Trong quý IV/2019 có 5,9 triệu người đăng ký sử dụng.

Nguồn: Sensortower.com

Ví điện tử Momo – Siêu ứng dụng số 1 Việt Nam

Ví điện tử Momo là đại diện duy nhất của Việt Nam có mặt trong Danh sách các Công ty khởi nghiệp công nghệ gọi vốn thành công nhất khu vực châu Á – Thái Bình Dương với tổng mức gọi vốn lên đến gần 134 triệu USD năm 2019.

Đứng đầu là Ant Group của tỷ phú Jack Ma được định giá tỷ USD, tiếp theo là Starup Grab (Singapore), One97 Communications (Ấn Độ); đại diện Ví điện tử Momo của Việt Nam đứng thứ 11 trong bảng xếp hạng.

Nguồn: https://www.cbinsights.com/research/asia-startups-most-well-funded/

MoMo là ứng dụng Ví điện tử trên điện thoại thông minh đã có mặt trên 2 hệ điều hành iOS và Android với hơn 28 triệu người tin dùng. Là nền tảng thanh toán di động, Ví MoMo thúc đẩy nền kinh tế không tiền mặt và cung cấp cho khách hàng trải nghiệm thanh toán một chạm (One Touch Payment) với hơn hàng trăm tiện ích dịch vụ, bao gồm: chuyển tiền, thanh toán hóa đơn, mua vé máy bay, mua vé xe lửa, vé xem phim, thu - chi hộ và thương mại trên di động.

Từ năm 2019, tốc độc tăng trưởng số lượng khách hàng và điểm chấp nhận thanh của của Ví Momo tăng trưởng mạnh mẽ. Lượng người dùng tăng từ 10 triệu (đầu năm 2019) lên đến gần 20 triệu (tháng 6/2021); Điểm chấp nhận thanh toán cũng tăng mạnh với hơn 100.000 điểm. Mạng lưới đối tác của Ví MoMo cũng được mở rộng với hơn 20.000 đối tác là các tên tuổi hàng đầu trong nước và quốc tế trong mọi lĩnh vực từ online đến offline.

Sự xuất hiện của MoMo từ khi thị trường còn trong giai đoạn chưa hình thành cho đến khi bùng nổ như hiện nay đã để lại những dấu ấn trong việc thúc đẩy nhanh chuyển đổi số cho các doanh nghiệp; thúc đẩy tài chính toàn diện; đồng hành phát triển Chính phủ điện tử; tạo cảm hứng cho các startup khởi nghiệp sáng tạo

MoMo là một trong những ví đầu tiên thành lập tại Việt Nam và cũng là đơn vị tiên phong hợp tác với 25 ngân hàng thương mại, đối tác doanh nghiệp, mở rộng hệ sinh thái và tạo cảm hứng, tinh thần khởi nghiệp cho những công ty khác tham gia vào hệ sinh thái Fintech Việt Nam luôn đổi mới và phát triển để người dùng có thể tiếp cận tới những sản phẩm dịch vụ tốt nhất.

Bài học cho các Startup

Có kiến thức chuyên môn về Startup: Cần đọc, tìm hiểu thực tế và nắm kiến thức chuyên môn sâu, những thất bại, thành công của những Startup trước đó, tìm lỗ hổng hoặc vấn đề cần giải quyết. Ý tưởng tốt và hiểu biết chuyên sâu sẽ tạo nền tảng phát triển sau này; tuy nhiên ý tưởng là chưa đủ, Startup thành công còn phải kết hợp của nhiều yếu tố khác.

Tìm kiếm nhu cầu khách hàng, thị trường ngách:Nghiên cứu thị trường trước khi phát triển sản phẩm là yếu tố rất cần thiết và tốn ít chi phí hơn khi triển khai thực tế.

Startup cần hiểu khách hàng mục tiêu là ai, từ đó sẽ có chiến lược quảng cáo phù hợp. Chân dung khách hàng như thế nào để phát triển sản phẩm đúng nhóm đối tượng khách hàng này. Bên cạnh đó, Startup ở thị trường ngách chính là người khai hoang, phải vững vàng và bản lĩnh để tự tìm ra lối đi đúng đắn. Thị trường ngách giúp Startup xác định đối tượng khách hàng cụ thể, trong một phạm vi nhất định để đưa ra sản phẩm, dịch vụ cần thiết nhất cho khách hàng. Khi tìm được thị trường ngách, Startup sẽ tạo ra được sản phẩm dịch vụ khác biệt, nâng cao tính cạnh tranh và vị thế của mình.

Quản lý tài chính và quản lý vốn hiệu quả: Đa số các Startup khi gọi vốn đều thiếu kế hoạch kinh doanh, dự kiến số tiền mình cần và định giá startup của mình là bao nhiêu. Nhiều Startup đã gọi vốn thành công nhưng không dự tính hết được các chi phí phát sinh, dẫn tới sử dụng vốn không hiệu quả, thiếu hụt vốn khi đầu tư vào dự án của mình. Việc phân bổ chi phí sao cho hiệu quả, kế hoạch kinh doanh chi tiết, quy đổi nhu cầu gọi vốn sang cổ phần như thế nào. Trong kế hoạch kinh doanh, các Startup phải giải quyết được doanh thu dự tính trong từng giai đoạn, việc phân bổ chi phí sau cho hiệu quả, chi phí marketing, xây dựng kênh phân phối, xây dựng đại lý....

Lựa chọn đối tác cho dự án: Các Startup cần nghiên cứu kỹ cần nhà đầu tư có thế mạnh, tiềm lực tài chính và cùng ngành nghề với dự án. Nhà đầu tư phù hợp với khẩu vị rủi ro của dự án sẽ chấp nhận và đồng hành với dự án đến cùng. Startup cần xác định nhà đầu tư là "Cá mập" (chỉ có mục tiêu thâu tóm chứ không có mục tiêu đồng hành) hay nhà đầu tư thiên thần (cá nhân/DN có tiềm lực tài chính có khả năng cấp vốn cho một doanh nghiệp thành lập, và thông thường để đổi lại, họ sẽ có quyền sở hữu một phần công ty).

Teamwork trong Startup: “Muốn đi xa hãy đi cùng nhau”; vấn đề đội nhóm là yếu tố vô cùng quan trọng quyết định dự án khởi nghiệp sẽ đi đến đâu. Việc xây dựng đội ngũ nhân sự là chìa khóa then chốt để Startup thành công. Để vượt qua những khó khăn, áp lực mọi người phải cùng tham gia với nhau, hỗ trợ nhau, sát cánh cùng đồng đội để giải quyết công việc hiệu quả nhất, gánh nặng áp lực cũng bị vơi đi rất nhiều. Điều cốt lõi nhất trong việc tuyển dụng của một công ty Startup là đảm bảo rằng mọi thành viên của công ty đều cam kết gắn bó với toàn bộ hành trình của công ty.

Tài liệu tham khảo:

- Daniel Adriana (2018) Regulating P2P Lending Indonesia: Lessons Learned from the case of China and India. 

- http://cafef.vn/cho-vay-ngang-hang-nhan-dien-tiem-nang-rui-ro-20180926102324834.chn

- https://momo.vn/

- https://tinder.com/vi

- https://www.cbinsights.com/research/asia-startups-most-well-funded/

Bài đăng trên Tạp chí Thị trường Tài chính Tiền tệ số 23 năm 2021