Theo chuyên gia của AMRO, Nhật Bản đang phải đối mặt với một tình thế tiến thoái lưỡng nan cấp bách: Làm thế nào để quản lý tài chính công trong khi dân số già đi nhanh chóng. Ngoài những lo ngại trước mắt về nợ và dự báo chi tiêu, thách thức dài hạn là đảm bảo rằng các thế hệ tương lai có thể phát triển mà không bị gánh nặng bởi các quyết định chính sách tài khóa hiện nay.
Gánh nặng nợ nần ngày càng tăng
Nhật Bản hiện đang nắm giữ mức nợ công cao nhất trong số các nước phát triển. Sau khi đạt đỉnh ở mức 261% GDP vào năm 2020 do chi tiêu liên quan đến đại dịch, nợ công đã giảm xuống còn 242% GDP vào năm 2023. Tuy nhiên, sự sụt giảm này không phải là kết quả của việc củng cố tài khóa mà là do tăng trưởng kinh tế tích cực và lãi suất thực âm. Mặc dù đã giảm, nợ công của Nhật Bản vẫn ở mức rất cao.
Một động lực chính của nợ công cao là sự gia tăng nhanh chóng của chi tiêu an sinh xã hội, đặc biệt là những chi tiêu liên quan đến dân số già, chẳng hạn như lương hưu, chăm sóc y tế và chăm sóc dài hạn. Những chi phí này hiện chiếm 1/3 chi tiêu công, tăng từ 17,5% trong năm 1990 và sẽ tiếp tục tăng khi dân số của Nhật Bản già đi.
Áp lực từ dân số già hóa nhanh đối với ngân sách sẽ gia tăng. Tỷ lệ sinh đạt mức thấp kỷ lục trong năm 2023, với tổng tỷ lệ sinh chỉ là 1,20. Đồng thời, tuổi thọ đang tăng lên, dự kiến đạt 85,9 tuổi đối với nam giới và 91,9 tuổi đối với nữ giới vào năm 2070. Đến thời điểm đó, gần 40% dân số Nhật Bản sẽ ở độ tuổi 65 trở lên, so với khoảng 30% hiện nay.
Hiện nay, đóng góp bảo hiểm xã hội lớn hơn trợ cấp hưu trí. Nhưng chi phí y tế và chăm sóc dài hạn tiếp tục tăng vọt, buộc Nhật Bản ngày càng phải dựa vào nợ công để lấp đầy khoảng trống tài trợ. Đến năm 2040, chi tiêu an sinh xã hội dự kiến sẽ đạt 190 nghìn tỷ Yên, tăng 41,5% so với năm 2023; chi phí chăm sóc dài hạn dự kiến sẽ tăng gần gấp đôi lên 25,8 nghìn tỷ Yên, trong khi chi tiêu y tế có thể tăng 65% lên 68,5 nghìn tỷ Yên.
Nhật Bản có thể duy trì mức nợ công cao trong bao lâu?
Hiện tại, nợ công của Nhật Bản chủ yếu được tài trợ bằng tiền tiết kiệm trong nước. Khoảng 87% trái phiếu chính phủ Nhật Bản do các nhà đầu tư trong nước nắm giữ, giúp duy trì chi phí vay thấp và ổn định. Nhưng một thách thức đang đe dọa sự ổn định này.
Khi dân số Nhật Bản già đi, tiền tiết kiệm của hộ gia đình đang dần cạn kiệt. Theo ước tính của AMRO, dựa trên Khảo sát thu nhập và chi tiêu gia đình của chính phủ, sau một đợt tăng đột biến tạm thời do đại dịch COVID-19, tỷ lệ tiết kiệm của hộ gia đình hiện đang giảm và dự kiến sẽ chuyển sang trạng thái âm vào năm 2030. Điều này có nghĩa là nhiều người sẽ rút tiền tiết kiệm của mình thay vì tăng thêm.
Khi nợ chính phủ vượt quá mức tiết kiệm của hộ gia đình, Nhật Bản có thể phải tìm đến các nhà đầu tư nước ngoài để tài trợ cho những khoản nợ đó. Khi ngưỡng nợ này bị phá vỡ, điều này có thể dẫn đến chi phí vay cao hơn, biến động thị trường nhiều hơn và rủi ro tài chính lớn hơn.
Phân tích gần đây của AMRO mô hình hóa hai kịch bản kinh tế tiềm năng để giúp dự đoán khi nào Nhật Bản có thể vượt ngưỡng nợ này. Trong kịch bản tăng trưởng thấp giả định rằng tăng trưởng GDP của Nhật Bản chậm lại ở mức 0,5% trong trung hạn và 0,2% trong dài hạn, ngưỡng nợ có thể bị phá vỡ vào năm 2033, với nợ đạt 233,2% GDP. Trong kịch bản tăng trưởng cao, khi mức tăng năng suất đẩy tăng trưởng GDP dài hạn lên 0,9%, ngưỡng nợ sẽ đạt đến vào năm 2034, với nợ ước tính ở mức 211,2% GDP.
Trong cả hai trường hợp, Nhật Bản đều có khả năng chạm ngưỡng nợ trong thập kỷ tới.
Tránh căng thẳng về tài chính
Để cải thiện động lực nợ công và tránh đạt ngưỡng nợ, Nhật Bản nên áp dụng chiến lược tài khóa toàn diện - điều chỉnh lại nhu cầu chính sách với kế hoạch hợp nhất để đạt được thặng dư chính. Các ưu tiên chính bao gồm cải cách chính sách thuế, hợp lý hóa chi tiêu và cải cách an sinh xã hội.
Việc tăng cường hiệu quả chi tiêu công là rất quan trọng, cũng như cam kết mới về việc hạn chế ngân sách bổ sung cho các trường hợp khẩn cấp thực sự hoặc các cú sốc không lường trước được. Việc chuyển sang tài chính thận trọng dài hạn thay vì các biện pháp hỗ trợ ngắn hạn cũng sẽ cho phép Nhật Bản phân bổ nguồn lực cho các cải cách cơ cấu có thể thúc đẩy tiềm năng tăng trưởng kinh tế của mình.
Cải cách hệ thống an sinh xã hội là một giải pháp quan trọng khác. Với chi phí lương hưu, chăm sóc y tế và chăm sóc dài hạn tăng mạnh, Nhật Bản phải tìm cách quản lý những chi phí này trong khi kiểm soát nợ và làm cho hệ thống an sinh xã hội hiệu quả hơn và bền vững hơn về mặt tài chính.
Khi dân số Nhật Bản già đi, họ cần phải hành động ngay để tránh khủng hoảng tài chính. Mặc dù con đường phía trước sẽ không dễ dàng, nhưng các chính sách chu đáo và hành động quyết đoán có thể đảm bảo tính bền vững về tài chính của Nhật Bản cho các thế hệ tương lai.
.png "VN-Index giằng co tại ngưỡng 1.320 điểm")
