Chính sách tiền tệ phi truyền thống trong thời kỳ khủng hoảng, đại dịch COVID-19

Tóm tắt: Có thể nói ở những thời điểm bất thường như trong bối cảnh khủng hoảng tài chính, suy thoái sâu và lãi suất ngắn hạn gần như bằng không, các công cụ chính sách tiền tệ (CSTT) thông thường có thể không đủ để đạt được mục tiêu kinh tế xã hội quốc gia. Do đó, Ngân hàng Trung ương (NHTW) phải sử dụng các công cụ khác để giải quyết căng thẳng thị trường tài chính và vực dậy nền kinh tế thực. Trong bối cảnh đó, CSTT phi truyền thống ra đời trên cơ sở hoàn thiện các mục tiêu chính sách mà NHTW đề ra, đặc biệt là sau thời kỳ khủng hoảng kinh tế kéo dài. Bài viết đưa ra cái nhìn tổng quan về CSTT phi truyền thống và phân tích thực trạng áp dụng CSTT phi truyền thống tại các quốc gia trên thế giới và Việt Nam trong thời kỳ khủng hoảng, đại dịch COVID-19.

Từ khóa: chính sách tiền tệ truyền thống, chính sách tiền tệ phi truyền thống, khủng hoảng, đại dịch COVID-19

Non-traditional monetary policy in the crisis and COVID-19 pandemic

Abstract: It can be said that at unusual times such as in the context of a financial crisis, deep recession and near-zero short-term interest rates, the traditional and usual monetary policy instruments may not be enough to achieve the national socio-economic targets. Therefore, the Central Bank must use other tools to deal with financial market tensions and revive the real economy. In that context, non-traditional monetary policy is introduced on the basis of perfecting policy objectives set by the Central Bank, especially after a prolonged economic crisis. The article gives an overview of non-traditional monetary policy and analyzes the application of non-traditional monetary policy in countries around the world and Vietnam during crises and the COVID-19 pandemic.

Keywords: traditional monetary policy, non-traditional monetary policy, crisis, COVID-19 pandemic

1. Mở đầu

Hiện nay, chính sách tiền tệ (CSTT) ở các quốc gia chủ yếu được thực hiện bằng việc ngân hàng trung ương (NHTW) thay đổi lãi suất ngắn hạn để đạt được các mục tiêu kinh tế. Bằng cách thay đổi lãi suất, CSTT thông thường giúp NHTW đạt được các mục tiêu của mình như tổng cầu, việc làm và lạm phát. Thêm vào đó, để giảm thiểu rủi ro đối với bảng cân đối kế toán của NHTW, tất cả các hoạt động cung cấp thanh khoản thông qua thị trường mở hoặc các kênh khác thường diễn ra dưới hình thức giao dịch đối ứng. Như vậy, trong diễn biến kinh tế thông thường, NHTW không tham gia vào việc cho vay trực tiếp đối với khu vực tư nhân hoặc chính phủ, cũng như không mua trái phiếu chính phủ, nợ doanh nghiệp hoặc các loại công cụ nợ khác. Bằng cách điều chỉnh các mức lãi suất chủ chốt, NHTW quản lý thanh khoản trên thị trường tiền tệ và theo đuổi mục tiêu chính là duy trì ổn định giá cả trong trung hạn. Các CSTT truyền thống đã được chứng minh là một cách đáng tin cậy để cung cấp đủ cung tiền cho nền kinh tế trong thời kỳ suy thoái, ngăn chặn áp lực lạm phát trong thời kỳ tăng trưởng và đảm bảo thị trường tiền tệ hoạt động tốt.

2. Bối cảnh ra đời chính sách tiền tệ phi truyền thống

Mục tiêu của CSTT truyền thống là đạt được lạm phát ổn định và duy trì tăng trưởng kinh tế, khung chính sách là lạm phát mục tiêu, công cụ là lãi suất chính sách mà NHTW cung cấp vốn cho các ngân hàng hoặc thị trường liên ngân hàng. Trong khuôn khổ này, việc thiết lập lãi suất được thực hiện một cách thận trọng bằng cách sử dụng nhiều tín hiệu kinh tế vĩ mô – thường dựa trên quy tắc Taylor¹. Lãi suất chính sách ảnh hưởng đến các loại lãi suất khác trong nền kinh tế như lãi suất cho vay mua nhà, cho vay kinh doanh, lãi suất tiết kiệm... Những thay đổi về lãi suất này ảnh hưởng đến quyết định đầu tư hoặc tiêu dùng của các chủ thể, cuối cùng ảnh hưởng đến hoạt động kinh tế. Hoạt động của CSTT truyền thống thường dẫn đến việc sử dụng CSTT một cách hiệu quả và có thể dự đoán được, phần lớn theo đuổi mục tiêu lạm phát thấp và ổn định.

Hình 1: Lãi suất chính sách (%/năm) của các nước phát triển trong giai đoạn trước và sau khủng hoảng kinh tế thế giới 2007-2008

Nguồn: IFS – IMF data

Trong giai đoạn khủng hoảng tài chính toàn cầu, nhiều NHTW ở các nền kinh tế phát triển đã thực hiện các biện pháp CSTT độc đáo khác nhằm đối phó với những rủi ro đối với sự ổn định kinh tế và tài chính. Trong tình huống này, việc sử dụng các biện pháp kích thích nền kinh tế bằng CSTT truyền thống không còn hiệu quả trong việc đáp ứng các mục tiêu của NHTW, ví dụ trong trường hợp lãi suất đã được đưa về 0% (Hình 1), việc cắt giảm thêm lãi suất lúc này là không thể thực hiện. Do vậy, các mô hình được ước tính trong thời kỳ trước khủng hoảng với lãi suất ngắn hạn làm công cụ CSTT không còn phù hợp để nghiên cứu tính hiệu quả của nó trong thời kì hậu khủng hoảng. Từ đó, các biện pháp hữu hiệu hơn ra đời và được thực hiện để duy trì CSTT nới lỏng, các biện pháp này nhìn chung được gọi là CSTT phi truyền thống. Nhiều NHTW ở các nước phát triển đã áp dụng các chính sách này nhằm đối phó với rủi ro từ sự bất ổn định kinh tế và tài chính, đặc biệt là sau giai đoạn khủng hoảng kéo dài, khi mà các CSTT truyền thống trở nên kém hiệu quả hoặc không còn thực hiện được vai trò ổn định thị trường và đạt được mục tiêu kinh tế xã hội của quốc gia.

Khủng hoảng tài chính toàn cầu đã làm thay đổi quan điểm về CSTT.  Trước khủng hoảng, NHTW các nước thực hiện CSTT bằng cách thay đổi lãi suất ngắn hạn khá hiệu quả và mang lại tín hiệu tốt cho thị trường tiền tệ thông qua nhiều kênh khác nhau. Tuy nhiên, do hỗn loạn bắt đầu vào tháng 8/2007, sự bất ổn tài chính đã cản trở thị trường tiền tệ, đồng thời sự không chắc chắn về khả năng thanh toán của thị trường tài chính dẫn đến rủi ro đối tác ngày càng cao. Thêm vào đó, với sự sụp đổ của Lehman Brothers vào tháng 9/2008, khủng hoảng tài chính đã phát triển thành cuộc khủng hoảng toàn cầu. Không thể phủ nhận hiệu quả việc sử dụng CSTT truyền thống của các NHTW, tuy nhiên, việc sử dụng các chính sách này cũng mang lại những thách thức lớn đối với các nền kinh tế, đặc biệt là sau khi trải qua khủng hoảng kinh tế và suy thoái kéo dài:

Thứ nhất, việc áp dụng các CSTT truyền thống, đặc biệt là giai đoạn sau khủng hoảng tài chính, có khả năng khắc phục được hậu quả của khủng hoảng gây ra và kích thích nền kinh tế phục hồi bền vững hay không. Cú sốc kinh tế quá mạnh đến mức lãi suất danh nghĩa cần phải hạ xuống bằng không. Ở mức độ đó, việc cắt giảm thêm lãi suất chính sách là không thể. Quy tắc Taylor khuyến nghị lãi suất danh nghĩa âm nhưng lãi suất thị trường bị giới hạn bởi 0 (hoặc gần bằng 0).

Thứ hai, một bất cập nữa đó là sự gián đoạn của chính hệ thống tài chính. Với quy mô thiệt hại do bong bóng tài sản bị vỡ, nhiều lo ngại rằng các ngân hàng đang giữ vốn để cải thiện khả năng tồn tại của mình hơn là cho khu vực tư nhân vay. Những bất cập này khiến các NHTW phải xem xét các hình thức can thiệp khác, ví dụ như NHTW phải can thiệp bằng việc cung cấp tín dụng trực tiếp cho khu vực tư nhân thay vì thông qua hệ thống ngân hàng thương mại (NHTM).

Thứ ba, CSTT thông thường đạt được mục tiêu lạm phát thấp và ổn định, tuy nhiên không ngăn được bong bóng thị trường tài sản xảy ra. Có quan điểm cho rằng, CSTT truyền thống tạo điều kiện cho bong bóng tài sản phát triển, nhưng cũng có luồng quan điểm lại cho rằng mục tiêu chính của CSTT truyền thống phải là kiềm chế lạm phát, điều đó không rõ ràng là bong bóng có thể được xác định hoặc xử lý bằng CSTT này hay không (Joyce và cộng sự, 2012).

3. Tổng quan về chính sách tiền tệ phi truyền thống

CSTT phi truyền thống được định nghĩa là những chính sách nhắm trực tiếp vào chi phí và sự sẵn có của nguồn tài chính bên ngoài cho các ngân hàng, hộ gia đình và các công ty phi tài chính. Các nguồn tài chính này có thể dưới dạng thanh khoản của NHTW, các khoản vay, chứng khoán có thu nhập cố định hoặc vốn chủ sở hữu (ECB, 2009).

NHTW Úc (RBA, 2020) định nghĩa CSTT phi truyền thống xảy ra khi các công cụ khác (ngoài việc thay đổi lãi suất) được sử dụng để đạt được các mục tiêu kinh tế.

Như vậy, CSTT phi truyền thống có thể được hiểu là một tập hợp các biện pháp do NHTW thực hiện nhằm chấm dứt tình trạng kinh tế bất thường. Các NHTW chỉ sử dụng các biện pháp này nếu các công cụ CSTT thông thường như lãi suất ngắn hạn, dự trữ bắt buộc, hoạt động thị trường mở… không đạt được hiệu quả mong muốn.

Một số công cụ trong CSTT phi truyền thống bao gồm: Chính sách lãi suất âm, hoạt động thanh khoản mở rộng, nới lỏng định lượng và định hướng chính sách. Ngoại trừ chính sách lãi suất âm, những công cụ này luôn nằm trong “bộ công cụ” của các NHTW và đã được sử dụng theo một cách nào đó trong quá khứ, đặc biệt là để hỗ trợ hoạt động của thị trường tài chính hoặc nhu cầu tài chính của chính phủ. Điều khác thường chính là trong những năm gần đây, việc sử dụng các công cụ này như là một cơ chế chính để đạt được các mục tiêu CSTT.

3.1. Chính sách lãi suất âm

Chính sách lãi suất âm xảy ra khi lãi suất danh nghĩa giảm xuống dưới 0% đối với một khu vực kinh tế cụ thể (IMF, 2020). Trước cuộc khủng hoảng tài chính toàn cầu năm 2008, một nhận thức hiển nhiên rằng lãi suất chính sách phải dương, ngay cả khi gần bằng 0, và do đó có liên quan đến giới hạn thấp hơn 0 cho CSTT. Chính sách lãi suất âm không bình thường theo nghĩa là chủ sở hữu của các khoản dự trữ vượt mức phải chịu chi phí cho việc giữ chúng tại NHTW, làm đảo lộn mô hình dòng trả lãi thông thường trong nền kinh tế tiền tệ. Việc thực hiện chính sách này đòi hỏi một số điều chỉnh về chi tiết hoạt động của khung chính sách. Tuy nhiên, chính sách lãi suất âm tạo cho người tiêu dùng và doanh nghiệp động cơ để chi tiêu hoặc đầu tư tiền hơn là để tiền trong tài khoản ngân hàng, nơi mà giá trị của tiền sẽ bị xói mòn bởi lạm phát. Nhìn chung, khi thực hiện những mức lãi suất thấp này có lẽ đã giúp ích phần nào trong việc kích thích hoạt động kinh tế, mặc dù vẫn còn những bất ổn về tác dụng phụ và rủi ro. Điển hình của chính sách lãi suất âm là trường hợp của Đan Mạch khi nước này duy trì lãi suất âm trong thời gian dài hay ở Thụy Sĩ, lãi suất được quy định với tỷ lệ thấp nhất là –0,75%.

 3.2. Hoạt động thanh khoản mở rộng

Để đối phó với cuộc khủng hoảng tài chính toàn cầu, nhiều NHTW đã thực hiện những thay đổi đáng kể đối với hoạt động thị trường của họ để đối phó với những căng thẳng trên thị trường tài chính  khi thanh khoản đã trở nên kém đi (tức là tài sản không thể dễ dàng chuyển đổi thành tiền mặt). Những thay đổi trong hoạt động của các NHTW bao gồm:

- Cung cấp lượng thanh khoản lớn hơn nhiều cho hệ thống tài chính so với trước khi có khủng hoảng tài chính toàn cầu;

- Mở rộng phạm vi tài sản thế chấp mà NHTW chấp nhận từ các tổ chức tài chính;

- Tăng phạm vi “đối tác đủ điều kiện” mà họ cho phép tham gia vào các hoạt động thị trường trong nước;

- Cung cấp vốn cho các ngân hàng với lãi suất thấp hơn chi phí phổ biến ở các thị trường căng thẳng cao.

Mục đích của những thay đổi này đối với hoạt động của NHTW trên thị trường là nhằm giải quyết những giai đoạn căng thẳng về tài chính, khi mà các tổ chức tài chính lo lắng về khả năng tiếp cận thanh khoản của họ để thực hiện đầu tư và cho vay, làm tăng khả năng xảy ra khủng hoảng tín dụng và suy thoái kinh tế. Bằng cách nâng cao khả năng tiếp cận thanh khoản của các tổ chức tài chính, các NHTW đã có thể hỗ trợ việc cung cấp tín dụng cho nền kinh tế một cách dễ dàng hơn.

3.3. Nới lỏng định lượng (chương trình mua tài sản)

Nhóm công cụ thứ ba bao gồm việc NHTW mua các tài sản không phải là tín phiếu kho bạc ngắn hạn với quy mô lớn. Trên thị trường mở, việc NHTW mua các khoản nợ có chủ quyền trong nước từ lâu đã là một dấu ấn trong điều hành CSTT. Nhưng việc mua quy mô lớn các tài sản dài hạn và khu vực tư nhân trong thời kỳ khủng hoảng tài chính toàn cầu để ảnh hưởng trực tiếp đến giá tài sản là điều tương đối mới. Cơ sở lý luận điển hình cho việc mua tài sản quy mô lớn của các NHTW là tác động của chúng đến giá tài sản. Cụ thể, mục tiêu việc mua tài sản của NHTW là mong muốn giảm lãi suất đối với các tài sản phi rủi ro (chẳng hạn như chứng khoán chính phủ) theo các kỳ hạn khác nhau cho đến ngày đáo hạn của các tài sản đó. Bằng cách này, việc mua tài sản có thể làm giảm một loạt các mức lãi suất khác với lãi suất chính sách. Việc mua tài sản của chính phủ và khu vực tư nhân làm giảm lãi suất liên quan và phần bù rủi ro liên quan, và do đó giảm chi phí đi vay cho nền kinh tế thực. Các giao dịch mua loại bỏ tài sản an toàn khỏi danh mục đầu tư của nhà đầu tư có thể kích thích nhu cầu đối với tài sản rủi ro hơn, nới lỏng điều kiện tài chính, với kỳ vọng sẽ kích thích tổng chi tiêu.

Nới lỏng định lượng từ lâu đã trở thành một đặc điểm trong hoạt động của NHTW (và từng là công cụ chính để ảnh hưởng đến lãi suất chính sách). Tuy nhiên, kể từ cuộc khủng hoảng tài chính toàn cầu năm 2008, việc mua tài sản đã diễn ra trên quy mô chưa từng có và dẫn đến sự mở rộng rất lớn bảng cân đối kế toán của NHTW. Hơn nữa, như một phần của chương trình mua tài sản, các NHTW đã mua nhiều loại tài sản từ khu vực tư nhân (trong khi trước đây, họ chỉ mua trái phiếu chính phủ), mặc dù loại tài sản chính vẫn là trái phiếu Chính phủ. Thông thường, khi NHTW thực hiện mua tài sản, ngân hàng có thể đặt mục tiêu về số lượng tài sản mà ngân hàng sẽ mua (ở bất kỳ mức giá nào) hoặc mục tiêu về giá của tài sản (mua bất kỳ số lượng tài sản nào sẽ đạt được mức giá đó), theo đó giá của một tài sản tương đương với lãi suất của nó.

 3.4. Định hướng chính sách (hay hiệu ứng cam kết)

Đây là một trong những công cụ của NHTW nhằm truyền tải đến công chúng những thông điệp về CSTT trong tương lai của mình, trên cơ sở đó, tác động đến các quyết định tài chính của hộ gia đình, doanh nghiệp và các nhà đầu tư; bao gồm cung cấp thông tin liên quan đến các hành động chính sách trong tương lai để tác động đến các kỳ vọng chính sách, hướng đến việc báo hiệu sự sẵn sàng của các NHTW theo đuổi các hành động chính sách bất thường trong một thời gian dài. Định hướng chính sách có thể dựa trên lịch trình (calender-based) hoặc dựa trên tình trạng của nền kinh tế.

- Định hướng dựa trên lịch trình: NHTW đưa ra cam kết rõ ràng không tăng lãi suất cho đến một thời điểm nhất định.

- Định hướng dựa trên tình trạng của nền kinh tế: NHTW thông báo sẽ không tăng lãi suất cho đến khi các điều kiện kinh tế cụ thể được đáp ứng.

Động lực chính của định hướng chính sách là củng cố cam kết của NHTW đối với lãi suất thấp, điều này có thể giúp đẩy lãi suất dài hạn xuống. Một động lực khác nữa đó là làm rõ cách NHTW có thể dự kiến sẽ phản ứng trong những thời điểm bất thường. Nhìn chung, định hướng chính sách rất hữu ích trong việc giảm bớt sự không chắc chắn về triển vọng kinh tế và tài chính của một quốc gia.

4. Thực trạng áp dụng chính sách tiền tệ phi truyền thống tại Việt Nam trong thời kỳ khủng hoảng, đại dịch COVID-19

Việt Nam là một trong những quốc gia chịu ảnh hưởng khá mạnh của các cuộc khủng hoảng lớn trên thế giới, đặc biệt là sau khủng hoảng tài chính toàn cầu năm 2008 và gần đây nhất là làn sóng dịch bệnh COVID-19. Cũng như các nước phát triển sau khủng hoảng, việc đối mặt với các vấn đề về kinh tế xã hội phức tạp cũng được Việt Nam giải quyết thông qua các chính sách kinh tế nhằm đẩy mạnh chi tiêu, đầu tư ở khu vực tư nhân. Trong đó, Việt Nam không áp dụng hoàn toàn bộ các công cụ trong CSTT phi truyền thống như các nước phát triển đã thực hiện mà chỉ thực hiện việc nới lỏng tín dụng và định hướng chính sách để hỗ trợ tăng trưởng và ổn định thị trường sau khủng hoảng.

4.1. Chính sách lãi suất âm

Hình 2: Lãi suất điều hành của Việt Nam (%/năm) giai đoạn trước và sau khủng Xoảng kinh tế toàn cầu 2008

Nguồn: IFS – IMF data

Đối với chính sách lãi suất âm mà các nước phát triển áp dụng khá hiệu quả thì cho đến nay, Việt Nam không sử dụng biện pháp này trong điều hành CSTT quốc gia. Nguyên nhân chính là chính sách này chỉ áp dụng trong trường hợp các mức lãi suất điều hành đã được giảm đến mức sàn là 0% và không thể tiếp tục giảm thêm nữa, trong khi đó lãi suất chính sách tại Việt Nam có giai đoạn giảm thấp nhất đến khoảng 4,8%/năm, và gần đây nhất là việc cắt giảm lãi suất vào năm 2020 (Hình 2). Tuy nhiên, thay vì áp dụng chính sách lãi suất âm, việc cắt giảm lãi suất của Việt Nam cũng theo sát sự điều chỉnh lãi suất chính sách của NHTW các nước phát triển (Hình 3), điều này giúp nền kinh tế kịp thời đối phó với những sự thay đổi nhanh chóng của thị trường quốc tế.

Hình 3: Lãi suất chính sách của Việt Nam và các nước phát triển trong giai đoạn 2000-2020

Nguồn: IFS – IMF data

4.2. Hoạt động thanh khoản mở rộng

Từ đầu dịch COVID -19 đến nay, Ngân hàng Nhà nước (NHNN) Việt Nam liên tục điều chỉnh giảm lãi suất điều hành như lãi suất tái cấp vốn hay lãi suất tái chiết khấu, trần lãi suất tiết kiệm để góp phần giảm lãi suất cho vay của các tổ chức tín dụng (TCTD) đối với khách hàng. Ngoài giảm lãi suất điều hành, ngày 6/8/2020, NHNN  cũng công bố mức lãi suất tiền gửi dự trữ bắt buộc của TCTD là 0,5%/năm, lãi suất tiền gửi của Ngân hàng Phát triển Việt Nam, Ngân hàng Chính sách xã hội, Quỹ tín dụng nhân dân, Tổ chức tài chính vi mô, tiền gửi của Kho bạc Nhà nước, Bảo hiểm tiền gửi Việt Nam tại NHNN cũng giảm xuống 0,8%/năm. Quyết định hạ lãi suất trong bối cảnh dịch bệnh đã giúp tạo điều kiện cho các TCTD hỗ trợ doanh nghiệp và cá nhân chịu ảnh hưởng của dịch bệnh tiếp cận nguồn vốn rẻ thông qua hạ lãi suất cho vay và giảm bớt gánh nặng tài chính, cải thiện và duy trì hoạt động sản xuất kinh doanh của doanh nghiệp.

Bên cạnh góp phần hạ lãi suất cho vay, NHNN cũng có những chỉ đạo mang tính chất cải thiện và mở rộng tín dụng đối với các lĩnh vực sản xuất kinh doanh. Cụ thể, ngày 24/2/2020, NHNN ban hành Thông tư số 1117/NHNN-TD về triển khai các giải pháp hỗ trợ khách hàng bị ảnh hưởng của dịch COVID-19. Theo Thông tư này, NHNN đề nghị các TCTD xem xét thực hiện việc cơ cấu lại thời hạn trả nợ, miễn giảm lãi vay, tạm thời giữ nguyên nhóm nợ cho khách hàng đối với các khoản nợ bị ảnh hưởng bởi dịch COVID-19; cho vay mới đối với khách hàng theo quy định để ổn định sản xuất kinh doanh;  cơ cấu lại thời hạn trả nợ, miễn, giảm lãi vay, giữ nguyên nhóm nợ theo các yêu cầu nhất định... Tiếp đó, ngày 13/3/2020, NHNN ban hành Thông tư số 01/2020/TT-NHNN về việc TCTD, chi nhánh ngân hàng nước ngoài cơ cấu lại thời hạn trả nợ, miễn, giảm lãi, phí, giữ nguyên nhóm nợ nhằm hỗ trợ khách hàng chịu ảnh hưởng do dịch COVID-19. Ngoài ra, NHNN đã ban hành thêm Thông tư 05/2020/TT-NHNN ngày 7/5/2020 để cụ thể hóa việc hướng dẫn cho vay tái cấp vốn lãi suất 0%, số tiền 16.000 tỷ đồng để Ngân hàng Chính sách xã hội cho doanh nghiệp gặp khó khăn về tài chính vay với lãi suất 0% trả lương cho người lao động bị ngừng việc do ảnh hưởng của dịch COVID -19.

 4.3. Nới lỏng định lượng

Tương tự như chính sách lãi suất âm, Việt Nam chưa sử dụng công cụ này vào việc điều hành CSTT quốc gia song hành với các CSTT truyền thống. Nguyên nhân chính đó là sự phát triển của hệ thống tài chính và cụ thể hơn là thị trường chứng khoán (Nguyễn Thị Hồng & Hồ Thị Diệu Linh, 2020). Trong công cụ CSTT truyền thống, NHNN chỉ giới hạn việc mua các giấy tờ có giá chủ yếu là các chứng khoán chính phủ trong nghiệp vụ thị trường mở, trong khi các nước phát triển khác đã sử dụng các tài sản tài chính do các doanh nghiệp lớn, có uy tín trong nước phát hành. Đối với việc mua tài sản trong bộ CSTT phi truyền thống từ khu vực này để tác động đến thị trường, Việt Nam vẫn chưa có đủ cơ sở và nguồn lực để phát huy được tính hiệu quả mà nó mang lại. Thêm vào đó, việc thực hiện các chương trình mua tài sản sẽ ảnh hưởng đến tỷ giá hối đoái, làm VND giảm giá mạnh so với ngoại tệ khác, gây áp lực lên nợ công và chi tiêu ngân sách (Doanh nhân Sài Gòn, 2015).

4.4.  Định hướng chính sách

Định hướng chính sách của NHNN dựa trên cơ sở các mục tiêu của Quốc hội, Chính phủ và dự báo kinh tế vĩ mô, tiền tệ trong và ngoài nước năm 2020. Theo đó, ngày 3/1/2020, Thống đốc NHNN đã ban hành Chỉ thị số 01/CT-NHNN về tổ chức thực hiện các nhiệm vụ trọng tâm của ngành Ngân hàng trong năm 2020. NHNN điều hành CSTT phối hợp hài hòa với chính sách tài khóa và các chính sách kinh tế vĩ mô khác nhằm kiểm soát lạm phát theo mục tiêu bình quân dưới 4%; định hướng tổng phương tiện thanh toán tăng khoảng 13%; tín dụng tăng khoảng 14%, có điều chỉnh phù hợp với diễn biến, tình hình thực tế. Cụ thể, NHNN tiếp tục tập trung thực hiện các giải pháp trọng tâm trong năm 2020 như sau: (1) Điều hành nghiệp vụ thị trường mở, điều tiết thanh khoản hợp lý để hỗ trợ ổn định thị trường tiền tệ, thực hiện mục tiêu CSTT; (2) Điều hành công cụ dự trữ bắt buộc đồng bộ với các công cụ CSTT khác, phù hợp với diễn biến thị trường tiền tệ và mục tiêu CSTT; (3) Điều hành lãi suất, tỷ giá phù hợp với cân đối vĩ mô, lạm phát, diễn biến thị trường và mục tiêu CSTT nhằm ổn định thị trường, tăng dự trữ ngoại hối Nhà nước khi điều kiện và bối cảnh phù hợp (Ngân hàng Nhà nước Việt Nam, 2019).

Tuy nhiên, do tác động tiêu cực và ảnh hưởng sâu rộng của dịch bệnh COVID -19 đến nền kinh tế trong nước, NHNN tiếp tục ban hành thêm Chỉ thị số 02/CT-NHNN về các giải pháp cấp bách của ngành Ngân hàng nhằm tăng cường phòng, chống và khắc phục khó khăn do tác động của dịch bệnh COVID -19. Chỉ thị này hướng dẫn các TCTD cơ cấu lại thời hạn trả nợ, miễn, giảm lãi, phí, giữ nguyên nhóm nợ nhằm hỗ trợ khách hàng chịu ảnh hưởng bởi dịch COVID -19.

5. Khuyến nghị chính sách trong thời kỳ dịch COVID -19

Như vậy, để đối phó với tình hình dịch COVID -19 đang diễn biến phức tạp và có nguy cơ bùng phát bất chợt, các khuyến nghị về chính sách được đề xuất như sau:

- Không nên nới lỏng các quy định an toàn của hệ thống tài chính để tăng khả năng cung ứng vốn cho nền kinh tế như điều chỉnh về phân loại nợ, tỷ lệ an toàn vốn, các điều kiện cho vay… Điều này trên thực tế không cải thiện được tình hình kinh doanh của doanh nghiệp hay đẩy mạnh phát triển sản xuất kinh doanh mà sẽ làm suy yếu hệ thống ngân hàng, rủi ro hệ thống gia tăng do nợ xấu tăng. Thậm chí, việc áp dụng chính sách này có thể làm cho một vài ngân hàng yếu kém dễ dàng rơi vào tình trạng phá sản khi các doanh nghiệp vay nợ mất khả năng trả nợ.

Cần ban hành thông tư sửa đổi, bổ sung Thông tư 01/2020/TT-NHNN nhằm hướng dẫn rõ hơn các TCTD để tiếp tục hỗ trợ doanh nghiệp, người dân vượt qua khó khăn trong thời kỳ hậu Covid-19.

- NHNN cần đưa ra những định hướng chính sách cụ thể hơn nữa và đặc biệt là trong thời gian dài để doanh nghiệp, cá nhân và các TCTD định hướng được hoạt động trong dài hạn.

- NHNN cần tiếp tục duy trì CSTT nới lỏng có kiểm soát nhằm ổn định giá trị đồng tiền, ổn định giá cả và duy trì dự trữ ngoại tệ không bị suy giảm mạnh.

- NHNN nên  cân nhắc việc áp đặt quy định về tăng trưởng tín dụng cho các NHTM, tạo điều kiện để các TCTD và NHTM kiểm soát thanh khoản, duy trì hoạt động ổn định, đảm bảo hỗ trợ doanh nghiệp đúng quy định và an toàn.

- Với dự báo tình hình vẫn tiếp tục khó khăn, khả năng phục hồi yếu trong năm 2021, NHNN nên ưu tiên mục tiêu ổn định nền kinh tế hơn là tăng trưởng. Chính vì vậy việc nới lỏng cung tiền, cắt giảm lãi suất thêm nữa cần thận trọng để tránh tích lũy rủi ro.

 - NHNN cần tiếp tục chỉ đạo đẩy mạnh cải thiện chất lượng hệ thống các TCTD, tăng cường đẩy mạnh xử lý nợ xấu tại các TCTD, đặc biệt, trong bối cảnh dịch Covid-19 khiến doanh nghiệp gặp khó khăn trong việc trả nợ ngân hàng.

Chú thích:

¹ lãi suất chính sách cần điều chỉnh phù hợp với những thay đổi trong chênh lệch sản lượng và chênh lệch lạm phát. Cụ thể, lãi suất điều hành thay đổi nhiều hơn 1% khi lạm phát thay đổi 1% và cũng phản ứng tương tự với những biến động về chênh lệch sản lượng.

Tài liệu tham khảo:

[1] Chỉ thị số 01/CT-NHNN

[2] Chỉ thị số 02/CT-NHNN

[3] Doanh nhân Sài Gòn 2015, 3 lý do kinh tế Việt Nam chưa cần dùng gói QE, truy cập tại <https://doanhnhansaigon. vn/di-nghi-viet/3-ly-do-kinh-te-viet-nam-chua-can-dung-goi-qe-1061475.html>, [truy cập ngày 28/08/2020].

[3] ECB 2009, Conventional and unconventional monetary policy, truy cập tại <https://www.ecb. europa.eu/press/key/date/2009/html/sp090428.en.html>, [truy cập ngày 01/09/2020].

[4] Joyce, M., Miles, D., Scott, A., & Vayanos, D. 2012, “Quantitative easing and unconventional monetary policy–an introduction”. The Economic Journal, 122(564), F271-F288.

[5] IMF 2020, How Can Interest Rates Be Negative?, truy cập tại < https://www.imf.org /external/pubs/ft/fandd/2020/03/what-are-negative-interest-rates-basics.htm>, [truy cập ngày 05/09/2020].

[6] Ngân hàng Nhà nước Việt Nam 2019, Điều hành CSTT góp phần ổn định kinh tế vĩ mô, hỗ trợ tăng trưởng kinh tế, ổn định thị trường tiền tệ và ngoại hối 31/12/2019, truy cập tại https://www.sbv.gov.vn, [Truy cập ngày 15/08/2020].

[7] Nguyễn Thị Hồng & Hồ Thị Diệu Linh 2020, “Thực trạng áp dụng chính sách tiền tệ phi truyền thống ở Việt Nam”, Tạp chí Quản lý và Kinh tế quốc tế, số 126 (2/2020), trang 15-43.

[8] Nguyễn Trọng Tài 2018, Chính sách tiền tệ phi truyển thống: Thực tiễn các nước và vấn đề đặt ra đối với Việt Nam, truy cập tại < https://www.sbv.gov.vn/webcenter/portal/vi/links/cm195?dDocName=SBV334383>, [truy cập ngày 01/08/2020].

[9] RBA 2020, Unconventional Monetary Policy, truy cập tại <https://www.rba.gov.au/education /resources/explainers/unconventional-monetary-policy.html>, [truy cập ngày 0/09/2020].

[10] Thời báo Tài chính 2020, Dư địa chính sách tiền tệ đang hạn hẹp, truy cập tại < http://thoibaotaichinhvietnam.vn/pages/tien-te-bao-hiem/2020-08-05/du-dia-chinh-sach-tien-te-dang-han-hep-90494.aspx>, [truy cập ngày 15/08/2020].

[11] Trần Trọng Triết 2020, Năm 2020: Mục tiêu lớn nhất chính sách tiền tệ là ổn định vĩ mô, truy cập tại <https://hoanhap.vn/chi-tiet/nam-2020-muc-tieu-lon-nhat-chinh-sach-tien-te-la-on-dinh-vi mo1578973725.html>, [truy cập ngày 15/09/2020].

[12] Thông tư 1117/NHNN-TD

[13] Thông tư 01/2020/TT-NHNN

[14] Thông tư 05/2020/TT-NHNN

Bài đăng trên Tạp chí Thị trường Tài chính Tiền tệ Tháng 12/2020