Thúc đẩy hợp tác PPP để huy động nguồn lực tư nhân xử lý nước thải, chất thải rắn

Áp lực chất thải…

Toàn cảnh tọa đàm

Tại tọa đàm "Mô hình hợp tác công - tư trong xây dựng và vận hành các nhà máy xử lý nước thải và chất thải rắn tại Việt Nam" do Trung tâm Trọng tài quốc tế Việt Nam (VIAC),  Liên đoàn Thương mại và Công nghiệp Việt Nam (VCCI) và Cơ quan Phát triển quốc tế của Hoa Kỳ (USAID) phối hợp tổ chức ngày 5/7, TS. Vũ Tiến Lộc, Chủ tịch VIAC dẫn báo cáo của các sở tài nguyên và môi trường (TN&MT)  các tỉnh, thành phố trực thuộc Trung ương cho biết, hiện nay, lượng chất thải rắn sinh hoạt phát sinh tại các khu đô thị vào khoảng 38.000 tấn/ngày. Chất thải công nghiệp thông thường ước tính khoảng 25 triệu tấn/năm. Chất thải nguy hại phát sinh từ các hoạt động sản xuất công nghiệp, ước tính khoảng 1 triệu tấn/năm.

Trong khi đó, trên cả nước, hiện có 1.322 cơ sở xử lý chất thải rắn sinh hoạt gồm 381 lò đốt chất thải, 37 dây chuyền chế biến compost, 904 bãi chôn lấp; trong đó, có nhiều bãi chôn lấp không hợp vệ sinh. Với lĩnh vực xử lý nước thải, Việt Nam có khoảng hơn 40 nhà máy xử lý nước thải đô thị tập trung đang được vận hành với tổng công suất thiết kế trên 926 nghìn m3/ngày đêm, tỷ lệ nước thải được thu gom và xử lý đối với lượng nước thải được xả thẳng ra hệ thống tiêu thoát nước bề mặt mới chỉ đạt khoảng 13% ...

“Trước áp lực ấy, Phó Thủ tướng Lê Văn Thành đã ký và ban hành Chiến lược quốc gia về tăng trưởng xanh giai đoạn 2021-2030, tầm nhìn 2050 với mục tiêu cụ thể đặt ra: đến năm 2030 tỷ lệ chất thải rắn sinh hoạt đô thị được thu gom, xử lý đảm bảo tiêu chuẩn, quy chuẩn theo quy định đạt 95%; Tỷ lệ nước thải đô thị được thu gom và xử lý đảm bảo tiêu chuẩn, quy chuẩn theo quy định lần lượt đạt trên 50% đối với đô thị loại II trở lên và 20% đối với các loại đô thị còn lại…” - Chủ tịch VIAC cho hay.

Cũng theo Chủ tịch VIAC, tại Nghị quyết đại hội XIII cũng có mục chỉ tiêu xử lý nước thải là 70%. Theo đó, chỉ tính riêng trong lĩnh vực xử lý nước thải, việc tăng chỉ tiêu từ 15% lên 70% trong vòng 10 năm tới cần nguồn đầu tư rất lớn từ 10-20 tỷ USD.

Thêm nữa, theo TS. Vũ Tiến Lộc, cần tìm hiểu các giải pháp kỹ thuật, công nghệ; đồng thời nâng cao vai trò cộng đồng, thực hiện xã hội hoá nhằm phát huy mọi nguồn lực tham gia quản lý nước thải và chất thải rắn để ngày càng tốt hơn.

Gỡ khó để thúc đẩy hợp tác PPP

Theo Bộ TN&MT, đầu tư phát triển hệ thống xử lý chất thải rắn sinh hoạt cũng như nước thải chủ yếu sử dụng nguồn vốn ngân sách nhà nước (trong đó vốn vay ODA là chính), trong khi nguồn vốn của khu vực kinh tế tư nhân tham gia đầu tư còn rất khiêm tốn. Đơn cử, đối với nước thải, có 53/69 dự án từ nguồn vốn vay ODA, còn lại là dự án theo hợp đồng đối tác công tư (PPP).

Luật Đầu tư theo phương thức đối tác công tư (Luật PPP) có hiệu lực thi hành từ ngày 1/1/2021 với kỳ vọng đạt bước tiến trong thu hút đầu tư từ khối tư nhân thông qua hợp tác công - tư để thực hiện các dự án phát triển hạ tầng kinh tế - xã hội và cung cấp dịch vụ công.

Theo một nghiên cứu của JICA, mô hình BTL (Build – Transfer – Lease) là mô hình được đánh giá là hiệu quả nhất trong trong số hợp đồng đối tác công – tư trong lĩnh vực xử lý nước thải, chất thải rắn với lý do các công trình văn hóa, giáo dục và phúc lợi bao gồm cả các cơ sở nước thải không có lợi nhuận, do đó tổng chi phí dự án được trả về thông qua phí cho địa phương và chính phủ thuê, chứ không do chi phí sử dụng. Hệ thống này giúp giảm rủi ro cho các nhà đầu tư và cung cấp cơ hội đầu tư ổn định.

Tuy nhiên, thực tế cho thấy, việc thu hút PPP trong xây dựng và vận hành nhà máy xử lý nước thải, chất thải rắn đang gặp nhiều khó khăn nên không hấp dẫn nhà đầu tư. Các dự án đầu tư thường có lợi nhuận không cao nên có ít nhà đầu tư quan tâm, chưa kể khó khăn về giá dịch vụ, về giá, cơ chế mua bán điện (dự án đốt rác phát điện), về ưu đãi đầu tư, thủ tục môi trường.... Ở nhiều địa phương đang triển khai quy hoạch địa điểm xây dựng nhà máy xử lý rác thải để kêu gọi các nhà đầu tư nhưng chưa nhận được sự đồng thuận của nhân dân địa phương, công tác giải phóng mặt bằng kéo dài dẫn đến dự án chậm tiến độ.

Tỷ lệ nước thải được thu gom và xử lý đối với lượng nước thải được xả thẳng ra hệ thống tiêu thoát nước bề mặt mới chỉ đạt khoảng 13%

Theo ông Nguyễn Thượng Hiền, Phó Tổng cục trưởng Tổng cục Môi trường, Bộ Tài nguyên và Môi trường đã chỉ ra một loạt khó khăn, vướng mắc mà các dự án đang gặp. Đơn cử như cơ sở hạ tầng chưa đáp ứng được tình hình thực tế; giá dịch vụ xử lý nước thải, chất thải rắn còn thấp, trong khi chi phí vận hành, bảo dưỡng hệ thống xử lý yêu cầu kinh phí cao, liên tục; cơ chế huy động nguồn lực từ tư nhân vẫn chưa phát huy hiệu quả, thiếu các cam kết, hỗ trợ cụ thể để tạo môi trường đầu tư thuận lợi thông thoáng và an toàn cho nhà đầu tư…

Thêm nữa, công nghệ xử lý chất thải rắn sinh hoạt nhập khẩu một số loại còn chưa phù hợp với thực tế chất thải rắn sinh hoạt tại Việt Nam cũng chưa được phân loại tại nguồn. Trong khi đó, các địa phương hiện cũng đang áp dụng các giá xử lý khác nhau cho các phương pháp xử lý khác nhau.

Theo đại diện Bộ TN&MT, để thúc đẩy hợp tác PPP trong lĩnh vực xử lý nước thải, chất thải, Nhà nước cần xây dựng chiến lược, quy hoạch hợp lý về phát triển hệ thống hạ tầng cơ sở và hình thành một khung pháp lý rõ ràng cho PPP; trong đó có các cơ chế, chính sách về tín dụng, phí dịch vụ, đất đai,... để thu hút đầu tư của tư nhân; hoàn thiện hệ thống văn bản pháp luật, cơ chế, chính sách, đi kèm với hướng dẫn chi tiết đối với các chính sách ưu đãi, hỗ trợ của Nhà nước đối với lĩnh vực xử lý nước thải và chất thải rắn đô thị; xây dựng và ban hành hướng dẫn quy trình lựa chọn chủ đầu tư dự án xử lý chất thải rắn sinh hoạt theo hướng tạo thuận lợi cho các nhà đầu tư có áp dụng công nghệ sạch, thân thiện với môi trường; đẩy mạnh hình thức đấu thầu rộng rãi lựa chọn nhà đầu tư, ưu tiên đấu thấu quốc tế; hạn chế tối đa tình trạng chỉ định thầu. Đối với nhà đầu tư được lựa chọn qua đấu thầu, Nhà nước và nhà đầu tư cần thương thảo các nội dung quan trọng, đặc biệt là phân chia trách nhiệm, cơ chế phối hợp.