Nga bước vào năm 2025 với thách thức lạm phát đình trệ

Tình trạng “lạm phát đình trệ” – lạm phát cao kết hợp với tăng trưởng thấp – đang đến với Nga. Xung đột với Ukraine kéo dài đã khiến giá cả tăng cao và tình trạng thiếu lao động trầm trọng hơn.

Trước cuộc họp hội đồng quản trị thường kỳ của Ngân hàng Trung ương Nga (CBR) vào cuối tháng 12/2024, hầu hết các nhà quan sát đều kỳ vọng các cơ quan này sẽ tăng lãi suất chính sách từ 21% lên 23%. Tuy nhiên, CBR vẫn giữ nguyên lãi suất không đổi, bất chấp con số lạm phát hằng năm chính thức tăng từ 8,4% lên 9,5% trong vòng hai tháng.

Trong vài tháng qua, nhiều người trung thành và doanh nhân hàng đầu - từ Sergei Chemezov của Rostec (sản xuất quốc phòng) và Igor Sechin của Rosneft (dầu mỏ) đến Alexander Shokin của Liên minh các nhà công nghiệp và doanh nhân Nga - đã phàn nàn rằng lãi suất cao sẽ đẩy nhiều công ty vào tình trạng phá sản.

Những cảnh báo này không phải là không có cơ sở. Kể từ khi chính phủ Nga chấm dứt hỗ trợ thế chấp vào tháng 7 năm ngoái, doanh số bán bất động sản mới xây đã giảm mạnh khoảng 50%, đẩy 2 nhà phát triển bất động sản lớn nhất của Nga là Samolet và PIK đến bờ vực vỡ nợ.

Trong khi đó, con số lạm phát chính thức của Nga ngày càng trở nên kém tin cậy hơn. Theo công ty nghiên cứu độc lập ROMIR, chi phí trung bình của một giỏ hàng tiêu dùng nhanh (FMCG) của Nga, như thực phẩm và hóa chất gia dụng, đã tăng 22,1% so với cùng kỳ vào tháng 9. Tuy nhiên, công ty đã không công bố chỉ số lạm phát mới kể từ đó.

Chắc chắn, chỉ số giá FMCG không phản ánh lạm phát tiêu dùng nói chung, vì nó không theo dõi giá hàng hóa và dịch vụ lâu bền, vốn tăng ít mạnh hơn so với giá thực phẩm. Con số lạm phát công bố là 9,5%, tuy nhiên rất nhiều chuyên gia nghi ngờ về độ chính xác của số liệu này.

Lạm phát ở Nga không phải do sự phung phí tài chính gây ra một cách công khai. Ngược lại, Điện Kremlin từ lâu đã duy trì thặng dư ngân sách (mặc dù họ đã ghi nhận mức thâm hụt ngân sách nhỏ khoảng 2% tổng sản phẩm quốc nội vào năm 2022 và 2023 và có khả năng sẽ tiếp tục như vậy vào năm 2024). Tuy nhiên, chuyên gia nghiên cứu về Nga và cựu chủ ngân hàng Craig Kennedy gần đây đã phát hiện ra bằng chứng cho thấy kể từ giữa năm 2022, Điện Kremlin đã hỗ trợ mạnh mẽ cho các ngân hàng Nga để cho các doanh nghiệp liên quan đến “chiến dịch quân sự đặc biệt” vay với các điều kiện ưu đãi. Kế hoạch tài trợ ngoài ngân sách này đã góp phần khiến khoản vay doanh nghiệp tăng vọt lên 415 tỷ USD, thúc đẩy lạm phát và khiến nền tài chính của Nga rất dễ bị tổn thương.

Đối với một quốc gia bình thường, thâm hụt ngân sách 2% GDP sẽ không đáng lo ngại. Nhưng Nga không phải là một đất nước bình thường. Từ tháng 7/2014, quốc gia này đã trở thành đối tượng của các biện pháp trừng phạt tài chính của phương Tây, ngăn chặn khả năng tiếp cận nguồn tài chính quốc tế của Nga. Tổng nợ nước ngoài tư nhân và công cộng của Nga đã giảm từ 729 tỷ USD vào cuối năm 2013 xuống còn 293 tỷ USD vào cuối tháng 9/2024. Tuy nhiên, không ai dám cho nước này vay tiền.

Thiếu nguồn tài chính, Nga đã tăng thuế đáng kể trong năm nay. Từ bỏ thuế thu nhập cố định 13% được thiết lập vào năm 2000, quốc gia này đã đưa ra hệ thống thuế thu nhập lũy tiến với thuế suất bắt đầu từ 15% và tăng lên 22% đối với những người có thu nhập cao nhất. Trong khi đó, thuế suất đánh vào lợi nhuận doanh nghiệp đã tăng từ 20% lên 25%. Nhưng vì những thay đổi này sẽ chỉ tạo ra thêm khoảng 1,4% GDP trong nguồn thu nhà nước, nên phần thâm hụt còn lại phải được tài trợ bằng trái phiếu trong nước với lãi suất đã tăng vọt, làm tăng gấp đôi chi phí dịch vụ nợ trong tổng chi tiêu kể từ năm 2019.

Do đó, Nga vẫn phụ thuộc vào một nguồn tài chính duy nhất: Quỹ tài sản quốc gia, nơi dự trữ thanh khoản đã giảm từ 117 tỷ USD vào năm 2021 xuống còn 31 tỷ USD vào cuối tháng 11/2024. Số tiền đó chỉ đủ để trang trải 3/4 thâm hụt ngân sách vào năm 2025.

Các biện pháp trừng phạt tài chính của phương Tây cũng đè nặng lên đồng Rúp, vốn đã giảm từ mức 34 Rúp đổi 1 USD vào năm 2013 xuống còn khoảng 100 Rúp đổi 1 USD hiện nay. Điều này cũng làm trầm trọng thêm lạm phát vì ngân hàng trung ương không còn dự trữ để bảo vệ tỷ giá hối đoái (bằng cách chi đô la để mua đồng Rúp).

Mặc dù Nga đã ngừng công bố hầu hết số liệu thống kê ngoại thương của mình, Viện Kinh tế Mới nổi của Ngân hàng Trung ương Phần Lan ước tính rằng tổng xuất khẩu của nước này đã giảm mạnh 28% (xuống còn 425 tỷ USD) từ năm 2022 đến năm 2023. Rất có thể, chúng vẫn ở mức tương tự vào năm 2024, vì các lệnh trừng phạt năng lượng của phương Tây chưa được thắt chặt đáng kể, mặc dù chính quyền mãn nhiệm của Biden đã làm như vậy vào ngày 10/1.

Đồng thời, các biện pháp trừng phạt công nghệ chặt chẽ hơn của phương Tây đã có tác động tàn khốc đến ngành sản xuất của Nga. Trong số 108 máy bay Nga dự định chế tạo từ năm 2022, chỉ có 7 chiếc được hoàn thiện. Tình trạng tồi tệ trong lĩnh vực dân sự có lẽ còn mở rộng sang lĩnh vực vũ khí, lĩnh vực phần lớn bị độc quyền bởi tập đoàn Rostec.

Bị căng thẳng bởi những yếu tố này, nền kinh tế Nga tiến vào năm 2025 với nhiều thách thức: lạm phát sẽ tiếp tục gia tăng và người dân bị ảnh hưởng vì giá lương thực tăng cao. Các vụ phá sản lớn đang rình rập và nhà nước Nga khó mà đủ khả năng chi trả các khoản cứu trợ lớn…

Tuy nhiên, sự thiếu hụt nghiêm trọng nhất là nguồn tài chính ngân sách, vì nguồn dự trữ thanh khoản cuối cùng của Nga có thể sẽ cạn kiệt vào mùa thu năm 2025. Việc cắt giảm ngân sách khi đó sẽ trở nên cần thiết. Khi nguy cơ sụp đổ tài chính gia tăng, Nga chắc chắn sẽ phải làm nhiều điều để cứu lấy nền kinh tế đang gặp khó khăn của mình.