Tìm kiếm giải pháp phát triển lành mạnh thị trường tài chính tiêu dùng

Thị trường tài chính tiêu dùng bộc lộ một số bất ổn

Hoạt động tín dụng tiêu dùng của các ngân hàng thương mại, công ty tài chính thời gian qua đã góp phần tích cực đáp ứng nhu cầu vốn của thị trường, đặc biệt là cho vay tiêu dùng của các công ty tài chính nhằm cung ứng vốn cho nhóm phân khúc khách hàng dưới chuẩn (thường khó tiếp cận tín dụng ngân hàng) giúp họ vượt qua giai đoạn khó khăn.

Đến nay, mới có 16 công ty tài chính được Ngân hàng Nhà nước (NHNN) cấp phép hoạt động cho vay tiêu dùng cho đối tượng chủ yếu là những người yếu thế, thu nhập không ổn định, khó tiếp cận được vốn vay từ các NHTM nhằm đáp ứng nhu cầu chi tiêu cần thiết cho nhu cầu sinh hoạt.

Tính đến ngày 31/12/2022, tổng dư nợ của 16 công ty tài chính do NHNN cấp phép đạt trên 220 nghìn tỷ đồng, chiếm tỷ lệ 1,87 % so với tổng dư nợ toàn nền kinh tế và 8,5% dư nợ cho vay tiêu dùng toàn hệ thống. Mặc dù chiếm tỷ lệ rất nhỏ so với tổng dư nợ nền kinh tế và dư nợ cho vay tiêu dùng toàn hệ thống song đã hỗ trợ được khoảng 30 triệu người tiếp cận được vốn vay với dư nợ bình quân khoảng 35-50 triệu đồng/người.

Có thể thấy, hoạt động tín dụng tiêu dùng nói chung và hoạt động của các công ty tài chính tiêu dùng chính thống nói riêng đã có vai trò nhất định đối với sự phát triển kinh tế - xã hội, nâng cao chất lượng đời sống, qua đó thực hiện chiến lược tài chính toàn diện.

Tuy nhiên, hoạt động của các công ty tài chính tiêu dùng do Ngân hàng Nhà nước cấp phép vẫn đang gặp nhiều khó khăn, thách thức.

Chia sẻ tại Tọa đàm "Thực trạng và giải pháp phát triển lành mạnh thị trường tài chính tiêu dùng tại Việt Nam", ông Lê Quốc Ninh, Chủ nhiệm Câu lạc bộ Tài chính tiêu dùng, Tổng Giám đốc Công ty Tài chính TNHH MB Shinsei (MCredit) cho biết, về hoạt động cho vay, các công ty tài chính tiêu dùng do NHNN cấp phép được quản lý chặt chẽ vì được điều chỉnh bởi các quy định pháp luật chung như Luật Doanh nghiệp, Luật Đầu tư, đồng thời cũng phải tuân thủ Luật Các tổ chức tín dụng, các giới hạn đảm bảo an toàn hoạt động và các quy định khác của NHNN.

Tuy nhiên, nhiều công ty không phải do NHNN cấp phép đã lợi dụng tên công ty tài chính mở rộng mạng lưới vào các địa bàn khó tiếp cận người dân, cho vay vốn lãi suất rất cao dưới nhiều hình thức, như cho vay nhanh, cho vay tiền mặt vào bất cứ thời điểm nào, chào lãi suất vay rất hấp dẫn nhưng cài cắm các chi phí khác rất cao…

Không những thế, khi đòi nợ đã dùng mọi hành vi, thủ đoạn manh động để ép người dân trả tiền. Hiện tượng này đã làm ảnh hưởng nghiêm trọng đến hình ảnh, uy tín của các công ty tài chính, dẫn đến hoạt động cho vay gặp nhiều khó khăn.

Về hoạt động huy động vốn, ông Ninh cho biết, so với ngân hàng, công ty tài chính tiêu dùng bị hạn chế rất nhiều nghiệp vụ (nhận tiền gửi cá nhân, làm dịch vụ thanh toán…). Công ty tài chính chỉ được phép huy động từ tiền gửi trên 12 tháng của doanh nghiệp trong khi các doanh nghiệp thường có xu hướng gửi tiền ở các ngân hàng để hưởng thêm các dịch vụ tài chính đi kèm. Vì vậy, để thu hút được tiền gửi của doanh nghiệp, các công ty tài chính phải huy động với lãi suất cao, từ đó ảnh hưởng đến lãi suất cho vay mà người vay phải trả.

Về hoạt động thu nợ, việc đòi nợ sai luật là hành vi cần lên án, công ty cho vay tiêu dùng nào vi phạm cần xử lý nghiêm, thậm chí rút giấy phép để tạo sự công bằng, minh bạch cho thị trường.

Theo ông Ninh, vừa qua, lực lượng công an đã vào cuộc rất tích cực, góp phần trấn áp tội phạm tín dụng đen, xử lý nghiêm các đối tượng đòi nợ thuê.

Tuy nhiên, cùng với việc gần đây xảy ra tình trạng các cơ quan chức năng tiến hành kiểm tra một số trụ sở, chi nhánh, văn phòng mở rộng của các công ty tài chính do NHNN cấp phép, được báo chí đưa tin dày đặc đã làm ảnh hưởng nghiêm trọng đến hình ảnh, uy tín và dẫn đến hoạt động thu hồi nợ đang bị đình trệ, nợ xấu tăng cao, một số khách hàng cố tình vin vào những tin tức này để cho rằng hoạt động thu hồi nợ của các công ty tài chính tiêu dùng này là phạm pháp, chây ỳ việc trả nợ và có hành vi thách thức lại cán bộ thu hồi nợ khi bị nhắc nợ nhiều lần.

Tỷ lệ khách vay "không trả nợ" ngày càng cao; trong khi đó, chế tài với khách hàng này chưa có và việc khởi kiện lại khó thực hiện với các khoản nợ giá trị thấp.

Thêm vào đó, gần đây xảy ra hiện tượng "rủ nhau" bùng nợ từ một bộ phận khách hàng sau những thông tin cơ quan điều tra khởi tố một số đối tượng đòi nợ "khủng bố", đòi nợ phản cảm nở rộ, gây những tác động xấu tới thị trường, ảnh hưởng lớn đến hoạt động thu nợ của các công ty tài chính (đến ngày 31/12/2022, nợ xấu của các công ty tài chính được NHNN cấp phép tăng 23,09% so với thời điểm 31/12/2021 và có xu hướng tăng cao trong thời gian tới).

Bên cạnh đó, nhân viên thu hồi nợ của công ty bị ảnh hưởng tâm lý về việc bị đe dọa ngược từ khách hàng, hoang mang, lo lắng vì nhiều thông tin trái chiều (bắt bớ, điều tra,… từ kiểm tra của cơ quan chức năng ).

“Với các khó khăn, vướng mắc nêu trên, đến hết quý I/2023, tốc độ tăng trưởng dư nợ so với tháng 12/2022 bị giảm (-3,8%), nợ xấu tăng cao và có nguy cơ ngày càng tăng”, ông Lê Quốc Ninh thông tin.

Tìm kiếm giải pháp phát triển thị trường

Với dân số 100 triệu người, Việt Nam đang là thị trường có tiềm năng với tài chính tiêu dùng. Thị trường tài chính cũng đang có những công ty mới tham gia, cho thấy xu hướng tài chính tiêu dùng sẽ phát triển trong thời gian tới. Dư nợ cho vay tăng kéo theo nhu cầu thu hồi nợ cũng tăng theo.

Theo bà Olena Khlon, Phó Tổng Giám đốc Thường trực Công ty Tài chính TNHH MTV Ngân hàng TMCP Sài Gòn - Hà Nội (SHB Finance), tỷ lệ nợ xấu những năm trước là 4 - 7% nhưng tỷ lệ nợ xấu hiện nay đã tăng lên mức rất cao, khoảng 20-40%. Do vậy, cần có giải pháp kiểm soát nợ xấu cũng như việc thu hồi nợ.

Để thu hồi nợ hiệu quả, bà Olena Khlon cho rằng cần có sẵn dữ liệu, có sự hỗ trợ hiệu quả từ NHNN, cơ quan có thẩm quyền nhằm hỗ trợ công tác thu hồi nợ.

“Tôi đã từng làm ở 10 nước với nhiều ngành, lĩnh vực khác nhau, ví dụ Ukraine có dịch vụ mạng trực tuyến với 13 triệu dân đăng ký, đó chính là dịch vụ công online giữa Chính phủ và người dân", bà Olena Khlon cho biết.

Trong khi đó, ông Nguyễn Đình Đức, Phó Tổng Giám đốc Công ty Tài chính TNHH HD SAISON cho rằng, về vấn đề thu hồi nợ, hành vi thu hồi nợ trái pháp luật bị cả xã hội lên án và cần phải có giải pháp để ngăn chặn thu nợ trái pháp luật. Nhưng cũng cho thấy  sự cần thiết phải có hành lang pháp lý với người đi vay. Nên có các chế tài mạnh mẽ, chẳng hạn như tích hợp thông tin với chứng minh nhân dân hay thẻ căn cước để giảm điểm uy tín của công dân có hành vi vay mà không trả nợ.

Trong khi đó, bà Vũ Ngọc Lan,  Phó Vụ trưởng Vụ Pháp chế Ngân hàng Nhà nước nêu rõ, hành lang pháp lý về hoạt động của công ty tài chính trong hoạt động ngân hàng hiện nay tương đối đầy đủ trong Luật Các tổ chức tín dụng, Thông tư 43/2016/TT-NHNN. Vấn đề lãi suất cũng đã được quy định rõ ràng trong Luật Các tổ chức tín dụng và Thông tư 43, ngoài ra có Nghị quyết 01 của Hội đồng thẩm phán về vấn đề lãi suất, do vậy quy định của pháp luật đã tương đối đầy đủ, rõ ràng.

Trong Thông tư 43 cũng đã đề cập nguyên tắc liên quan đến trách nhiệm của khách hàng trong hợp đồng giữa công ty tài chính và khách hàng. Tuy nhiên, việc áp dụng luật không chỉ ở công ty tài chính, mà hoạt động thu hồi nợ của ngân hàng rất khó khăn. Hiện nay, Nghị quyết 42 đã được áp dụng kéo dài đến ngày 31/12/2023.

“Tôi mong muốn trong quá trình hoàn thiện dự thảo Luật Các tổ chức tín dụng có liên quan đến nội dung tài chính tiêu dùng sẽ tiếp tục nhận được ý kiến đóng góp của các công ty tài chính. NHNN cũng cần có sự hỗ trợ của các chính quyền địa phương trong việc xử lý, thu hồi nợ của các ngân hàng cũng như tổ chức tín dụng”, bà Vũ Ngọc Lan bày tỏ.

Thay mặt Chủ nhiệm Câu lạc bộ Tài chính tiêu dùng, ông Lê Quốc Ninh đưa ra các kiến nghị và đề xuất sau:

Thứ nhất, đối với Chính phủ: Tiếp tục chỉ đạo các Bộ, ngành, UBND tỉnh, thành phố thực hiện Chỉ thị 12/CT-TTg ngày 25/4/2019 của Thủ tướng Chính phủ về tăng cường phòng ngừa, đấu tranh với tội phạm và vi phạm pháp luật liên quan đến hoạt động “tín dụng đen”, trong đó, đưa công tác truyền thông đóng vai trò quan trọng.

Chỉ đạo các Bộ, ngành phối hợp để thực hiện tốt các chính sách về tài chính toàn diện, thúc đẩy thanh toán không dùng tiền mặt, phát triển tín dụng tiêu dùng, phối hợp để thực hiện các gói hỗ trợ lãi suất cho nông dân, công nhân và người dân lao động có thu nhập thấp; tiếp tục siết chặt, kiểm tra và xử lý các doanh nghiệp có hoạt động cho vay, thu hồi nợ không đúng quy định pháp luật.

Thứ hai, đối với Ngân hàng Nhà nước: Tiếp tục hoàn thiện hành lang pháp lý, xây dựng chính sách, cơ chế quản lý riêng theo đặc thù ngành đối với mảng tài chính tiêu dùng. Tạo điều kiện cho công ty tài chính có môi trường hoạt động thông thoáng, an toàn và tuân thủ để có thể phát triển mạnh mẽ hơn trong tương lai.

Nghiên cứu xây dựng, ban hành quy định về trách nhiệm, nghĩa vụ của người đi vay đối với tổ chức tín dụng; các chế tài xử phạt với người đi vay cố tình chây ỳ trả nợ.

Đẩy mạnh truyền thông danh sách các công ty tài chính được Ngân hàng Nhà nước cấp phép hoạt động và quản lý, để khách hàng hiểu được và không “đánh đồng” công ty tài chính với các công ty cho vay tiền qua app (ứng dụng trên Internet), tín dụng đen; truyền thông rộng rãi, chính thống tới người dân về nghĩa vụ trả nợ, những rủi ro khi vay không trả đúng hạn.

Tăng cường kiểm tra giám sát hoạt động của các công ty tài chính, nhất là việc thu hồi nợ, bán nợ, thuê tư vấn dịch vụ pháp lý... nhằm uốn nắn kịp thời, đồng thời chủ động phối hợp với các cơ quan công an lập đoàn kiểm tra liên ngành đối với những công ty biểu hiện vi phạm.

Thứ ba, đối với Bộ Công an: Điều tra, xử lý nghiêm minh đối tượng “tín dụng đen” bất hợp pháp, các tổ chức đòi nợ thuê “tín dụng đen”; phối hợp chính quyền địa phương tăng cường công tác thông tin tuyên truyền về phương thức, hậu quả của “tín dụng đen” để người dân hiểu, cảnh giác và không tham gia.

Chỉ đạo công an các đơn vị, địa phương siết chặt công tác quản lý nhà nước về an ninh trật tự có liên quan đến công tác phòng, chống tội phạm và vi phạm pháp luật liên quan đến hoạt động tín dụng đen.

Triển khai các hoạt động kiểm tra, khám xét (nếu có) theo đúng trình tự của pháp luật, đảm bảo quyền lợi hợp pháp của các Công ty tài chính được Ngân hàng Nhà nước cấp phép.

Thông tin đến người dân về tính chất của các cuộc kiểm tra hành chính, tránh gây hoang mang cho người dân và ảnh hưởng đến tâm lý của người lao động tại chính các công ty tài chính hoạt động tuân thủ theo quy định của pháp luật.

Xem xét, tạo điều kiện cho các tổ chức tín dụng tiếp cận Cơ sở dữ liệu quốc gia về dân cư giúp việc thẩm định, xác minh thông tin khách hàng trong quá trình xét cấp tín dụng được đầy đủ, chính xác và kịp thời, tiết kiệm nguồn lực cho các tài chính tiêu dùng cũng như cả xã hội.

Thứ tư, đối với Bộ Thông tin và Truyền thông: Khuyến khích các cơ quan báo chí định hướng dư luận, có nhiều bài viết tuyên truyền, phổ biến để người dân yên tâm tiếp cận tài chính tiêu dùng từ các nguồn tín dụng tiêu dùng chính thức, qua đó phòng tránh được nạn tín dụng đen.

Thứ năm, đối với UBND các tỉnh, thành phố: Tuyên truyền để người dân trên địa bàn hiểu rõ vai trò của các công ty tài chính tiêu dùng được Ngân hàng Nhà nước cấp phép và nâng cao ý thức trả nợ của người vay.

Hỗ trợ các công ty tài chính trong công tác thu hồi nợ, từ đó giảm tỷ lệ nợ xấu, nâng cao hiệu quả hoạt động, phát huy tốt hơn nữa trong việc cung cấp tín dụng tiêu dùng cho người dân, đặc biệt là người yếu thế trong xã hội.

Thứ sáu, đối với các công ty tài chính tiêu dùng: Nâng cao hiệu quả xử lý nợ xấu và kiểm soát chặt chẽ hoạt động thu hồi nợ, rà soát, đánh giá và cải thiện bộ máy quản trị rủi ro, quản lý chặt chẽ chất lượng nhân viên thu hồi nợ, đảm bảo nhân viên nắm rõ và tuân thủ quy định của công ty và pháp luật về công tác thu hồi nợ, tránh để xảy ra những hiểu lầm, đánh đồng về hoạt động của công ty tài chính với các tổ chức cho vay phi pháp, từ đó xây dựng lòng tin và ý thức trách nhiệm từ phía khách hàng.

Tham gia đẩy mạnh giáo dục tài chính cho người tiêu dùng và thực hiện tốt hơn việc minh bạch thông tin cho khách hàng. Các nhân viên tín dụng cần thông tin đầy đủ, chính xác về hợp đồng tín dụng, tuân thủ quy định nhắc nợ, thu hồi nợ.

Chú trọng đẩy mạnh truyền thông, tuyên truyền cho người dân về hoạt động tín dụng tiêu dùng nói chung và các sản phẩm tín dụng của công ty tài chính nói riêng. Thông qua đó, giúp cho người dân có hiểu biết và lựa chọn đúng đắn, tiếp cận các sản phẩm tài chính an toàn, hiệu quả và lành mạnh.

Cập nhật và cảnh báo các thủ đoạn, các chiêu trò, các hình thức đòi nợ kiểu xã hội đen của các tổ chức, công ty tài chính phi chính thức để người dân cảnh giác và tránh hiểu nhầm với các công ty tài chính chính thức.