Những câu chuyện xúc động về việc gìn giữ, bảo vệ thi hài của Bác

Tháng 5/1967, sức khỏe của Bác có dấu hiệu giảm sút. Bí thư thứ nhất BCH TW Đảng Lê Duẩn chủ trì phiên họp bất thường của Bộ Chính trị bàn việc chăm sóc, bảo vệ sức khỏe của Người và chuẩn bị cho việc giữ gìn lâu dài thi hài của Hồ Chủ tịch khi Người đi vào cõi vĩnh hằng. Tại Hội nghị đã thống nhất các nội dung quan trọng, đó là: phải đảm bảo tuyệt đối bí mật, tránh để nhân dân lo lắng và đặc biệt là Bác sẽ phê bình, không đồng ý cho thực hiện chủ trương này; lựa chọn ngay một số cán bộ y tế giỏi gửi sang Liên Xô học tập về khoa học giữ gìn thi hài. Nhiệm vụ đặc biệt này được giao cho Quân ủy Trung ương, Bộ Quốc phòng đảm nhiệm.

Tổ y tế đặc biệt

Sau khi thỏa thuận với Liên Xô, Trung ương đã cử 3 bác sĩ: Thiếu tá Nguyễn Gia Quyền, Chủ nhiệm Khoa Giải phẫu bệnh lý (Quân y Viện 108); Lê Ngọc Mẫn, Chủ nhiệm Khoa Nội tiết (BV Bạch Mai); Lê Điều, Chủ nhiệm Khoa Ngoại (BV Việt - Xô) sang Liên Xô học tập kỹ thuật ướp bảo quản thi hài. Ngày 7/4/1968, đoàn bác sĩ đặc biệt này trở về Tổ quốc. Tháng 6/1968, Tổ Y tế đặc biệt được thành lập. Hai bác sĩ Lê Ngọc Mẫn, Lê Điều được điều động vào quân đội và tham gia Tổ Y tế này. Tổ Y tế đặc biệt thuộc biên chế Quân y viện 108, gồm: Thiếu tá, Bs Nguyễn Gia Quyền; Đại úy, Bs Lê Ngọc Mẫn; Thượng úy, Bs Lê Điều; Thiếu úy, BS Nguyễn Văn Châu; Y sĩ Nguyễn Trung Hát; Y tá Phạm Ngọc Ảm. Bs Nguyễn Gia Quyền được chỉ định là Tổ trưởng. Tổ Y tế đặc biệt đặt dưới sự chỉ đạo trực tiếp của đồng chí Nguyễn Lương Bằng.

Những công trình đặc biệt có mật danh 75A và K84

Song song với việc thành lập Tổ Y tế đặc biệt và các công việc về y tế, Bộ Tư lệnh Công binh được giao nhiệm vụ xây dựng một công trình đặc biệt, bí mật có mật danh 75A ở Quân y Viện 108 để phục vụ công tác gìn giữ thi hài Bác, công trình này được hoàn thành vào năm 1968. Trung ương Đảng và Chính phủ cũng quyết định khi Bác từ trần thì Quảng trường Ba Đình sẽ là nơi tổ chức lễ tang và Hội trường Ba Đình sẽ là nơi quàn thi hài của Người để nhân dân và khách quốc tế đến viếng Bác trong những ngày lễ tang. Bộ Tư lệnh Công binh tiếp tục được giao nhiệm vụ chuẩn bị các công việc cần thiết và thi công công trình này với mật danh 75B.

Ngày 2/9/1969 (tức 21/7 năm Kỷ Dậu), Bác Hồ vĩnh viễn đi xa. Theo kế hoạch từ trước, thi hài Bác được chuyển về Quân y Viện 108. Tại đây, Tổ Y tế đặc biệt và các chuyên gia Liên Xô đã thực hiện các thao tác kỹ thuật hết sức thận trọng, tỷ mỉ và cực kỳ chính xác để giữ nguyên những nét đặc trưng trên khuôn mặt, đôi tay, làn da, râu tóc của Bác đúng như lúc Người còn sống. Thành công bước đầu này cực kỳ quan trọng. Nó là tiền đề, cơ sở quyết định cho việc thực hiện thắng lợi nhiệm vụ gìn giữ lâu dài thi hài Bác về sau này.

Sau lễ Quốc tang Chủ tịch Hồ Chí Minh (9/9/1969), thi hài của Người được giữ gìn tại công trình 75A. Một mặt yêu cầu tiếp tục xây dựng, hoàn thiện công trình 75A, Bộ Chính trị và Quân ủy TW quyết định xây dựng một công trình khác như 75A nhưng ở xa Hà Nội, bí mật, yên tĩnh, đi lại thuận tiện để khi cần thiết sẽ di chuyển thi hài Bác tới đó. Khu vực K9 là nơi được chọn để xây dựng công trình dự phòng này.

K9 là khu đồi thông thuộc phía hữu ngạn sông Đà, cách trung tâm Hà Nội khoảng 70km và đáp ứng được tất cả những yêu cầu đề ra. Sau một thời gian thi công, ngày 15/12/1969 công trình tại K9 hoàn thành. Để giữ bí mật, công trình này được đặt mật danh là K84.

Thành lập Bộ Tư lệnh bảo vệ lăng Chủ tịch Hồ Chí Minh

Sáng ngày 29/8/1975, Lễ khánh thành Lăng Bác được tổ chức tại Hội trường Ba Đình, sau đó Lễ viếng Bác cũng được tiến hành. Hai chiến sĩ tiêu binh Nông Văn Thành (dân tộc Tày) và Nguyễn Văn Ri (dân tộc Kinh) được vinh dự chọn làm nhiệm vụ trong phiên gác đầu tiên tại Lễ viếng Bác sau Lễ khánh thành Lăng. Cũng bắt đầu từ ngày ấy, nhiệm vụ gìn giữ lâu dài, bảo vệ an toàn tuyệt đối thi hài Bác bước sang một giai đoạn mới với những yêu cầu cực cao. Trước đây thi hài Người được gìn giữ và bảo vệ trong một không gian hẹp, chỉ có một số ít người được tiếp xúc bên Người, có điều kiện bảo đảm môi trường trong sạch, tinh khiết. Về Lăng, thi hài Người được giữ gìn trong một không gian rộng, hàng ngày có hàng ngàn lượt người viếng. Trong điều kiện như vậy, việc đảm bảo môi trường theo yêu cầu khó khăn hơn bội phần, chưa kể đến việc, trong giờ viếng chịu tác động bởi hệ thống chiếu sáng cần phải được nghiên cứu xử lý, duy trì đúng quy định.

Ngày 18/9/1975, Tiểu đoàn bảo vệ Lăng (Tiểu đoàn 275) được thành lập, gồm những cán bộ, chiến sĩ tham gia bảo vệ Bác từ những ngày đầu ở Đoàn 69 và những cán bộ, chiến sỹ ưu tú của Trung đoàn 144 Bộ Tổng Tham mưu.

Ngày 28/12/1975, Thường vụ Quân ủy Trung ương thông qua việc thành lập Bộ Tư lệnh Bảo vệ Lăng Chủ tịch Hồ Chí Minh, lấy phiên hiệu là Bộ Tư lệnh 969. Ngày 14/5/1976, Bộ Quốc phòng ra quyết định chính thức thành lập Bộ Tư lệnh Bảo vệ Lăng Chủ tịch Hồ Chí Minh trực thuộc Bộ Quốc phòng.

Các chiến sỹ thuộc Đoàn 275 (Bộ Tư lệnh Bảo vệ Lăng Chủ tịch Hồ Chí Minh) thực hiện nghi lễ thượng cờ, chào cờ tại Quảng trường Ba Đình

Từ “bị động” sang “chủ động” làm chủ công nghệ bảo quản thi hài

Từ khi Bác qua đời, nhà nước Liên Xô đã dành cho Việt Nam sự giúp đỡ toàn diện trong nhiệm vụ gìn giữ lâu dài thi hài Bác. Tuy nhiên, gìn giữ thi hài phục vụ thăm viếng là phát minh công nghệ duy nhất trên thế giới, trong đó có “dung dịch đặc biệt” và “bộ quần áo đặc biệt” được nhà nước Liên Xô (sau này là Liên bang Nga) quản lý theo quy chế bí mật quốc gia, các cán bộ của ta cũng không được tiếp xúc trực tiếp với dung dịch.

Tháng 8/1991, Liên Xô tan rã, nguồn viện trợ về trang bị kỹ thuật, hóa chất, vật tư y tế cùng chế độ chuyên gia làm thuốc thường xuyên cho Bác không còn nữa. Đây là một thử thách rất lớn đối với nhiệm vụ gìn giữ thi hài Bác. Lúc này, với chính sách đối ngoại, với tình cảm trước sau như một của nhà nước và nhân dân ta, mà trực tiếp là cán bộ, nhân viên, chiến sĩ của Bộ Tư lệnh Lăng Chủ tịch Hồ Chí Minh, đầu năm 1992, bạn đồng ý chuyển giao số dung dịch hiện có cho chúng ta. Đây là một dấu mốc quan trọng không chỉ với nhiệm vụ gìn giữ lâu dài thi hài Bác mà còn là thời cơ cho chúng ta trong việc vừa tự chủ vừa nghiên cứu, nắm bắt từng bước để thực hiện nhiệm vụ.

Cùng với đó, Bộ Tư lệnh Lăng cũng đã chủ động đề xuất và được phép đàm phán song phương, chuyển đổi cơ chế từ viện trợ không hoàn lại sang cơ chế quan hệ thương mại; trực tiếp quan hệ, tranh thủ tình cảm với các nhà khoa học và Viện Nghiên cứu Y sinh Matxcơva… Vì vậy bạn đã từng bước giúp ta đào tạo đội ngũ chuyên sâu, từng bước nắm chắc công nghệ ướp, bảo quản thi hài lâu năm về mặt sinh hóa, hình thái học, môi trường, có khả năng dự báo, chủ động đề xuất các giải pháp, hoàn thiện quy trình làm thuốc… Từ chỗ phụ thuộc hoàn toàn vào bạn, đến thời điểm đó chúng ta đã làm chủ được quy trình làm thuốc thường xuyên và làm thuốc lớn thi hài Bác phục vụ lễ viếng thường xuyên và đột xuất, bảo đảm an toàn tuyệt đối.

“Dung dịch đặc biệt” và “Bộ quần áo đặc biệt” đã được sản xuất trong nước

Một dấu mốc quan trọng khác là ngày 4/6/2003, bạn đồng ý ký biên bản cùng phối hợp tiến hành pha chế dung dịch đặc biệt tại Việt Nam. Gần một năm sau (8/3/2004), các chuyên gia của ta kết hợp với chuyên gia Nga pha chế thành công dung dịch đặc biệt đầu tiên, đưa sang Liên bang Nga kiểm tra chất lượng và được nhất trí đưa vào làm thuốc lớn thi hài Bác dịp tu bổ năm 2004 và đạt kết quả tốt. Một năm sau, bạn đồng ý cùng ta pha chế dung dịch tại Việt Nam và phân tích, đánh giá cũng tại Việt Nam (không phải đưa sang Nga nữa). Từ đó cho đến nay, chúng ta đã 15 lần pha chế thành công dung dịch đặc biệt để trực tiếp sử dụng cho việc giữ gìn lâu dài thi hài Chủ tịch Hồ Chí Minh.

Một trong những công việc quan trọng nhất của việc bảo đảm công tác y sinh học là việc phải sản xuất thành công bộ quần áo đặc biệt tại Việt Nam. Sau nhiều năm dày công nghiên cứu của các chuyên gia, nhà khoa học Việt Nam về kết cấu của vải, chúng ta đã tìm được loại vải Việt Nam có đủ tiêu chuẩn theo yêu cầu, kết hợp với các nhà máy trong nước có kinh nghiệm, ta đàm phán với Trung tâm Y sinh Matxcơva tìm đối tác chuyển giao công nghệ. Sau nhiều năm đàm phán, ngày 12/11/2013, với sự chứng kiến của Chủ tịch nước Trương Tấn Sang và Tổng thống Nga V.Putin, Chính phủ hai nước đã ký kết thỏa thuận hợp tác giữa Ban Quản lý Lăng và Viện Nghiên cứu Khoa học cao su Liên bang Nga về chuyển giao công nghệ sản xuất bộ quần áo đặc biệt (gọi là Dự án VN01). Dự án nhằm xây dựng một cơ sở sản xuất vải tráng cao su cốt lụa tơ tằm của Việt Nam và bộ quần áo đặc biệt theo công nghệ Liên bang Nga được thực hiện tại Việt Nam.

Một thời gian sau, với sự hợp tác của các chuyên gia Nga và Công ty Liên doanh Dệt tơ tằm Bảo Lộc (Lâm Đồng), ngày 26/7/2018, đơn vị đã cùng các đối tác nghiệm thu, đánh giá và kết luận dự án VN01 đạt kết quả xuất sắc, đáp ứng tất cả các đòi hỏi của nhiệm vụ đặc biệt. Ngày 16/1/2019, dự án được tiếp nhận và bàn giao cho Tổng cục Công nghiệp Quốc phòng quản lý, vận hành, đưa vào sử dụng. Đây là dấu mốc quan trọng, là bước tiến vượt bậc về công nghệ, khẳng định từ nay chúng ta đã có đủ khả năng làm chủ vững chắc, tiến tới làm chủ hoàn toàn nhiệm vụ gìn giữ lâu dài, bảo vệ tuyệt đối an toàn thi hài Chủ tịch Hồ Chí Minh.